โทจตุกกะ

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

โทจตุกกะ คือ หมวด ๔ ของสภาพธรรมที่เป็นอกุศลเจตสิก มี โทสะ เป็นต้น ได้แก่ สภาพธรรมที่เป็นอกุศลเจตสิกเหล่านี้ คือ โทสะ (ความโกรธ ความขุ่นเคืองใจ) อิสสา (ความริษยา) มัจฉริยะ (ความตระหนี่) และ กุกกุกกะ (ความเดือดร้อนรำคาญใจ)

คำบรรยายของท่านอาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์ มีดังนี้

โทสเจตสิก เป็นเจตสิกที่หยาบกระด้าง เป็นสภาพธรรมที่ประทุษร้าย เดือดร้อน ขุ่นเคือง เกิดร่วมกับโทสมูลจิต ๒ ดวง โทสเจตสิกดับเป็นสมุจเฉทเมื่อรู้แจ้งอริยสัจจธรรมขั้นพระอนาคามีบุคคล ฉะนั้น พระโสดาบันบุคคลจึงยังมีความเศร้าโศกเสียใจ เพราะยังมีโทสมูลจิตทั้ง ๒ ดวง

อิสสาเจตสิก เป็นเจตสิกที่ริษยาสมบัติของผู้อื่น ทั้งรูปสมบัติ ทรัพย์สมบัติ คุณสมบัติ อิสสาเจตสิกเกิดร่วมกับโทสมูลจิต โทสมูลจิต ๒ ดวงนั้น บางวาระก็มีอิสสาเจตสิกเกิดร่วมด้วย บางวาระก็ไม่มีอิสสาเจตสิกเกิดร่วมด้วย อิสสาเจตสิกดับเป็นสมุจเฉทเมื่อโสตาปัตติมัคคจิตเกิดขึ้น รู้แจ้งอริยสัจจธรรม ฉะนั้น พระอริยบุคคลจึงไม่มีอิสสาเจตสิกอีกเลย

มัจฉริยเจตสิก เป็นเจตสิกที่ตระหนี่สมบัติของตน ไม่ต้องการให้บุคคลอื่นมีส่วนร่วมใช้สอยได้รับประโยชน์ใดๆ จากสมบัติของตน มัจฉริยเจตสิกเกิดได้กับโทสมูลจิต ๒ ดวง แต่ไม่เกิดกับโลภมูลจิตเลย เพราะขณะใดที่มัจฉริยเจตสิกเกิด ขณะนั้นจิตเดือดร้อนไม่สบายใจ มัจฉริยเจตสิกจึงเกิดร่วมกับโลภมูลจิตไม่ได้ เพราะโลภมูลจิตเกิดร่วมกับอุเบกขาเวทนาและโสมนัสเวทนาเท่านั้น แต่มัจฉริยเจตสิกต้องเกิดร่วมกับโทมนัสเวทนาทุกครั้ง โทสมูลจิต ๒ ดวงนั้น บางวาระก็มีมัจฉริยเจตสิกเกิดร่วมด้วย บางวาระก็ไม่มีมัจฉริยเจตสิกเกิดร่วมด้วย มัจฉริยเจตสิกดับเป็นสมุจเฉทเมื่อโสตาปัตติมัคคจิตเกิดขึ้นรู้แจ้งอริยสัจจธรรม ผู้ที่เป็นพระอริยบุคคลไม่มีมัจฉริยเจตสิกเกิดอีกเลย แต่ที่พระเสกขบุคคล (ผู้ยังต้องศึกษาและปฏิบัติเพื่อดับกิเลส ได้แก่ พระอริยบุคคลที่ไม่ใช่พระอรหันต์) ผู้เป็นคฤหัสถ์ยังไม่สละสมบัติทั้งหลายก็เพราะยังมีโลภเจตสิก แต่เมื่อเป็นไปในทางที่ชอบที่ควรแล้ว พระเสกขบุคคลคฤหัสถ์ผู้ปราศจากมัจฉริยะแล้ว ย่อมสละวัตถุนั้นเป็นทานได้ เพราะโสตาปัตติมัคคจิตดับมัจฉริยะเป็นสมุจเฉท

กุกกุจจเจตสิก เป็นเจตสิกที่เดือดร้อนรำคาญใจในอกุศลที่ได้กระทำแล้วและในกุศลที่ไม่ได้กระทำ กุกกุจจเจตสิกเกิดได้กับโทสมูลจิต ๒ ดวง บางวาระโทสมูลจิตก็มีกุกกุจจเจตสิกเกิดร่วมด้วย บางวาระโทสมูลจิตก็ไม่มีกุกกุจจเจตสิกเกิดร่วมด้วย กุกกุจจเจตสิกดับเป็นสมุจเฉทด้วย อนาคามิมัคคจิต

...กราบเท้าบูชาคุณท่านอาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์ ที่เคารพยิ่ง

ขออนุโมทนาในกุศลจิตของทุกๆ ท่านครับ...

เรียนอาจารย์ครับ

โทจตุกกะ เกิดพร้อมกับ โมจตุกกะได้ด้วยหรือไม่อย่างไรครับ? ขอบพระคุณและขออนุโมทนาครับ

โทจตุกกะ เกิดพร้อมกับ โมจตุกกะ ได้ด้วย ครับ เพราะ โมจตุกกะ เกิดร่วมกับอกุศลจิตทุกๆ ประเภท ครับ

อกุศลเจตสิกที่ทั่วไปแก่อกุศลจิตทุกประเภท มี ๔ เจตสิก ที่เรียกว่า โมจตุกกะ (หมวด ๔ แห่งสภาพธรรมที่เป็นอกุศลเจตสิก มี โมหะ เป็นต้น) คือ โมหะ ความไม่รู้, อหิริกะ ความไม่ละอายต่ออกุศล, อโนตตัปปะ ความไม่เกรงกลัวต่ออกุศล และ อุทธัจจะ ความฟุ้งซ่าน ไม่สงบ

ดังนั้น เมื่ออกุศลจิตประเภทใดๆ ก็ตามเกิดขึ้น ไม่ว่าจะเป็นจิตที่มีโลภะเป็นมูล จิตที่มีโทสะเป็นมูล หรือ จิตที่มีโมหะเป็นมูล ย่อมไม่ปราศจากอกุศลเจตสิก ๔ ดวงนี้เลยครับ

ขอบพระคุณ และขออนุโมทนาครับ

ขอบพระคุณ และขออนุโมทนาค่ะ

อนุโมทนา สาธุ

ขอบพระคุณที่ให้ความรู้ครับ

ขอบพระคุณ และขออนุโมทนาค่ะ