ณ กาลครั้งหนึ่ง ที่ซาบซึ้งในหทัย [ตอน บอกบุญ คือ อะไร?]

อนุโมทนาในกุศลศรัทธาของผู้จัด

และกุศลจิตของผู้มีส่วนร่วมในการเผยแพร่ธรรมะ

ทุกท่านค่ะ

กราบเท้าบูชาคุณ ท่านอาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์ ที่เคารพยิ่ง

ขออนุโมทนาในกุศลศรัทธาของ คุณยุพิน สุชลธาดา

ขอบพระคุณและขออนุโมทนาในกุศลวิริยะของพี่วันชัย ภู่งาม เป็นอย่างยิ่ง

และ ขออนุโมทนาในกุศลจิตของทุกๆ ท่าน ครับ

กราบเท้าบูชาคุณ ท่านอาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์ ที่เคารพยิ่ง

ขออนุโมทนาในกุศลศรัทธาของ คุณยุพิน สุชลธาดา

และ ขออนุโมทนาในกุศลวิริยะของพี่วันชัยครับ

ขออนุโมทนา

ขอบพระคุณ และขออนุโมทนาค่ะ

เป็นการสนทนาที่ละเอียดอ่อนและน่าคิดเป็นอย่างยิ่งค่ะ การกระทำใดๆ ก็ตามจะต้องคิดให้รอบคอบก่อนทำ ก่อนพูด บางครั้งเราอาจจะคิดเองว่า..นี่เป็นกุศลแล้ว แต่อาจจะไม่ใช่ก็เป็นได้ ดังนั้นการฟังพระธรรมให้เข้าใจ พิจารณา และไตร่ตรองให้ดี เป็นคนตรงต่อตัวเอง ไม่บิดเบือน พระธรรมก็จะช่วยให้คิดถูก เข้าใจถูกและการกระทำก็จะถูกต้องไปด้วย

กราบอนุโมทนาท่านอาจารย์เป็นอย่างยิ่งค่ะ

ขอบพระคุณ และขออนุโมทนาค่ะ

กราบเท้าบูชาคุณ ท่านอาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์ ที่เคารพยิ่ง

ขออนุโมทนาในกุศลศรัทธาของ คุณยุพิน สุชลธาดา

ขอบพระคุณและขออนุโมทนาในกุศลวิริยะของคุณวันชัย มา ณ กาลครั้งนี้

และ ขออนุโมทนาในกุศลจิตของทุกๆ ท่าน ครับ

สาธุ อนุโมทนา และขอบพระคุณเป็นอย่างยิ่งค่ะ

ขอบพระคุณ และขออนุโมทนาค่ะ

พระไตรปิฎก เล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎก เล่มที่ ๑๙ ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑

๓. พรหมทัตตชาดก ว่าด้วย ผู้ขอกับผู้ถูกขอ

[๕๙๐] ดูกรมหาบพิตร ผู้ขอย่อมได้ ๒ อย่าง คือ ได้ทรัพย์ หรือ ไม่ได้ทรัพย์ แท้จริง การขอมีอย่างนี้เป็นธรรมดา.

[๕๙๑] ดูกรมหาบพิตร ผู้เป็นใหญ่ในปัญจาลรัฐ บัณฑิตกล่าวถึง การขอ ว่า เป็นการร้องไห้ ผู้ใด ปฏิเสธคำขอ บัณฑิตกล่าว คำปฏิเสธของผู้นั้นว่า เป็น การร้องไห้ตอบ.

[๕๙๒] ชาวปัญจาลรัฐ ผู้มาประชุมกันแล้ว อย่าได้เห็น อาตมภาพ ผู้กำลังร้องไห้อยู่ หรือ อย่าได้เห็น พระองค์ ผู้ทรงกรรแสงตอบอยู่ เพราะเหตุนั้น อาตมภาพ จึงปรารถนา ขอเฝ้าในที่ลับ.

[๕๙๓] ข้าแต่ท่านพราหมณ์ ข้าพเจ้า ขอถวาย วัวแดงหนึ่งพัน พร้อมด้วยวัวจ่าฝูง แก่ท่าน อันอารยชน ได้ฟัง คาถา อันประกอบด้วยเหตุผล ของท่านแล้ว ทำไม จะไม่พึงให้ แก่ท่าน ผู้เป็นอารยชนเล่า.

จบ พรหมทัตตชาดกที่ ๓.

เนื้อความพระไตรปิฎก เล่มที่ ๒๗ บรรทัดที่ ๒๙๒๘ - ๒๙๔๑. หน้าที่ ๑๔๒.

อรรถกถา พรหมทัตตชาดก

ว่าด้วย ผู้ขอ กับ ผู้ถูกขอ

พระศาสดา เมื่อทรงอาศัยเมืองอาฬวี ประทับอยู่ ณ อัคคาฬวเจดีย์ ทรงปรารภกุฏิการสิกขาบท จึงตรัสพระธรรมเทศนานี้ มีคำเริ่มต้นว่า ทฺวยํ ยาจนโก ราช ดังนี้.
เรื่องปัจจุบันมีมาแล้วใน มณิกัณฐชาดก ในหนหลังนั่นเอง.

แต่ในเรื่องนี้ พระศาสดาตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ได้ยินว่า พวกเธอ มากไปด้วยการขอ มากไปด้วยการทำวิญญัติอยู่ จริงหรือ เมื่อภิกษุเหล่านั้น กราบทูลว่า พระเจ้าข้า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ จึงทรงติเตียนภิกษุเหล่านั้น แล้วตรัสว่า

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย โบราณกบัณฑิตทั้งหลาย แม้ผู้อันพระราชาผู้เป็นใหญ่ในแผ่นดินปวารณาไว้ ปรารถนา จะขอ ร่มใบไม้ และ รองเท้าชั้นเดียวคู่หนึ่ง ก็ไม่ขอ ในท่ามกลางมหาชน เพราะ กลัว หิริโอตตัปปะ ร้าวฉาน จึงได้กล่าวขอ ในที่ลับ.

แล้วทรงนำเอา เรื่องในอดีต มาสาธก ดังต่อไปนี้ :-

ในอดีตกาล เมื่อพระเจ้าปัญจาลราช ครองราชสมบัติอยู่ใน อุตตรปัญจาลนคร กบิลรัฐ พระโพธิสัตว์ ได้บังเกิดในตระกูลพราหมณ์ ในบ้านตำบลหนึ่ง เจริญวัยแล้ว ไปเมืองตักกสิลา เรียนศิลปะทั้งปวง ในกาลต่อมา ได้บวชเป็นดาบส เลี้ยงชีพด้วยมูลผลาผลของป่า ด้วยการแสวงหา อยู่ในหิมวันตประเทศช้านาน เมื่อจะเที่ยวไปยังถิ่นมนุษย์ เพื่อต้องการเสพ รสเค็ม และ รสเปรี้ยว จึงไปยัง อุตตรปัญจาลนคร อยู่ในพระราชอุทยาน.
วันรุ่งขึ้น เมื่อจะแสวงหาภิกษา จึงเข้าไปยังพระนคร ถึงประตูพระราชวัง.

พระราชา ทรงเลื่อมใสใน อาจาระของพระดาบสนั้น จึงนิมนต์ให้นั่ง ในท้องพระโรง ให้ฉันโภชนะอันควรแก่พระราชา ถือเอาปฏิญญาแล้ว ให้อยู่ในพระราชอุทยาน นั่นแหละ. พระดาบสนั้น ฉันอยู่ เฉพาะในพระราชมณเฑียร นั่นเอง เป็นประจำ เมื่อล่วงฤดูฝนแล้ว มีความประสงค์ จะไปยัง หิมวันตประเทศ ตามเดิม จึงคิดว่า เมื่อเราจะเดินทางไป ควรจะได้ รองเท้าชั้นเดียวหนึ่งคู่ และ ร่มใบไม้หนึ่งคัน เราจักทูลขอพระราชา.

วันหนึ่ง พระดาบสนั้นเห็นพระราชาเสด็จมายังพระราชอุทยาน ไหว้แล้วประทับนั่งอยู่ จึงคิดว่า จักทูลขอรองเท้าและร่ม กลับคิดอีกว่า คน เมื่อขอผู้อื่นว่า ท่านจงให้ของชื่อนี้ ชื่อว่า ย่อมร้องไห้ ฝ่ายคนอื่น ผู้กล่าวว่า ไม่มี ชื่อว่า ย่อมร้องไห้ตอบ ก็มหาชน อย่าได้เห็นเราผู้ร้องไห้ อย่าได้เห็นพระราชาร้องไห้ตอบเลย ดังนั้น เราแม้ทั้งสองร้องไห้กันอยู่ ในที่ปกปิดเร้นลับ จักเป็นผู้นิ่งเงียบ.

ลำดับนั้น พระดาบส จึงกราบทูล กะพระราชานั้นว่า ข้าแต่มหาราช อาตมภาพ หวังเฉพาะที่ลับ. พระราชาได้ทรงสดับดังนั้น จึงรับสั่งให้ พวกราชบุรุษ ถอยออกไป. พระโพธิสัตว์ คิดว่า ถ้าเมื่อเราทูลขอ พระราชาจักไม่ประทานให้ไซร้ ไมตรีของเราก็จักแตกไป เพราะฉะนั้น เราจักไม่ทูลขอ จึงในวันนั้น เมื่อไม่อาจระบุชื่อ จึงกราบทูลว่า ข้าแต่มหาราช ขอพระองค์จงเสด็จไปก่อนเถิด อาตมภาพจักรู้ในวันพรุ่งนี้.

ในกาลที่พระราชา เสด็จมาพระราชอุทยาน อีกวันหนึ่ง ก็กราบทูล เหมือนอย่างนั้น อีกวันหนึ่งก็กราบทูล เหมือนอย่างนั้นนั่นแหละ. รวมความว่า เมื่อพระโพธิสัตว์นั้น ไม่อาจทูลขออย่างนี้ เวลาได้ล่วงเลยไป ๑๒ ปี.

ลำดับนั้น พระราชา ทรงดำริว่า พระผู้เป็นเจ้าของเรา กล่าวว่า หวังเฉพาะที่ลับ เมื่อบริษัทถอยออกไปแล้ว ก็ไม่อาจกล่าวคำอะไรๆ เมื่อพระผู้เป็นเจ้า ประสงค์จะกล่าว เท่านั้น กาลเวลาล่วงไปถึง ๑๒ ปี อนึ่ง พระผู้เป็นเจ้านั้น ประพฤติพรหมจรรย์มานาน ชะรอยเธอ จะระอาใจ ใคร่จะบริโภคสมบัติ หวังเฉพาะราชสมบัติกระมัง ก็เธอเมื่อไม่อาจระบุชื่อราชสมบัติจึงได้นิ่ง วันนี้เราจักรู้กันละ เธอปรารถนาสิ่งใด เราจักให้สิ่งนั้น ตั้งต้นแต่ราชสมบัติไป.

พระราชานั้นเสด็จไปยังพระราชอุทยาน ทรงนมัสการแล้วประทับนั่ง เมื่อพระโพธิสัตว์กราบทูลว่า อาตมภาพหวังเฉพาะในที่ลับ และเมื่อบริษัทถอยออกไปแล้ว จึงตรัสกะพระโพธิสัตว์นั้น ผู้ไม่อาจ กราบทูลอะไรๆ ว่า ท่านกล่าวว่า หวังได้ที่ลับ แม้ได้ที่ลับแล้ว ก็ไม่อาจกล่าวอะไร ตลอดเวลา ๑๒ ปี ข้าพเจ้าขอปวารณาสิ่งทั้งปวง มีราชสมบัติเป็นต้นต่อท่าน ท่านอย่าได้กลัวภัย จงขอสิ่งที่ท่านชอบใจเถิด.

พระโพธิสัตว์จึงทูลว่า ขอถวายพระพรมหาบพิตร พระองค์จักประทานสิ่งที่อาตมภาพทูลขอหรือ. พระราชาตรัสว่า ท่านผู้เจริญ ข้าพเจ้า จักให้.

พระโพธิสัตว์ทูลว่า ขอถวายพระพรมหาบพิตร เมื่ออาตมภาพเดินทางไป ควรจะได้ รองเท้า ชั้นเดียวคู่หนึ่งกับร่มใบไม้หนึ่งคัน. พระราชาตรัสว่า ท่านผู้เจริญ สิ่งของมีประมาณเท่านี้ ท่านไม่อาจขอ จนตลอดเวลา ๑๒ ปี เทียวหรือ.

พระโพธิสัตว์ทูลว่า ขอถวายพระพรมหาบพิตร. พระราชาตรัสถามว่า ท่านผู้เจริญ เพราะเหตุไร? ท่านจึงได้กระทำอย่างนี้.

พระโพธิสัตว์กราบทูลว่า มหาบพิตร คน ผู้ขอว่า ท่านจงให้สิ่งชื่อนี้แก่เรา ชื่อว่า ร้องไห้ คนผู้กล่าวว่าไม่มี ชื่อว่า ร้องไห้ตอบ ถ้าพระองค์ถูกอาตมภาพทูลขอ จะไม่

พระราชทานไซร้ มหาชนจงอย่าได้เห็น การที่อาตมภาพจึงหวังเฉพาะที่ลับ เพื่อประโยชน์นี้ แล้วได้กล่าวคาถา ๓ คาถาเบื้องต้นว่า :-

ข้าแต่พระเจ้าพรหมทัต ผู้ขอย่อมได้ ๒ อย่าง คือ ไม่ได้ กับ ได้ ทรัพย์ แท้จริง การขอ ย่อมมีอย่างนี้ เป็นธรรมดา. ข้าแต่พระองค์ผู้ประเสริฐกว่าชาวปัญจาละ บัณฑิตกล่าว การขอ ว่า เป็นการร้องไห้ ผู้ใดปฏิเสธต่อผู้ขอ บัณฑิตกล่าวผู้นั้นว่า เป็นการร้องไห้ตอบ. ชาวปัญจาละผู้มาประชุมกันแล้ว อย่าได้เห็นอาตมภาพผู้กำลังร้องไห้อยู่ หรือ อย่าได้เห็นพระองค์ผู้กำลังกรรแสงตอบอยู่ เพราะฉะนั้น อาตมภาพ จึงปรารถนา ขอเฝ้าในที่ลับ.

บรรดาบทเหล่านั้น พระโพธิสัตว์เรียกพระราชา แม้ด้วยบททั้งสองว่า ราช พฺรหฺมทตฺต

บทว่า นิคจฺฉติ ได้แก่ ย่อมได้เฉพาะ คือ ย่อมประสบ.

บทว่า เอวํธมฺมา แปลว่า มีอย่างนี้เป็นสภาวะ.

บทว่า อาหุ ความว่า บัณฑิตทั้งหลายย่อมกล่าว.

บทว่า ปญฺจาลานํ รเถสภ ได้แก่ ผู้เป็นใหญ่แห่งแคว้นปัญจาละ.

บทว่า โย ยาจนํ ปจฺจกฺขาติ ความว่า ก็ผู้ใดย่อมปฏิเสธต่อผู้ขอนั้นว่าไม่มี.

บทว่า ตมาหุ ความว่า บัณฑิตทั้งหลายกล่าวแล้ว คือ ย่อมกล่าวการปฏิเสธนั้นว่า เป็นการร้องไห้ตอบ. บทว่า มํ มาทฺทสํสุ ความว่า ชาวปัญจาละผู้อยู่ในแคว้นของพระองค์มาประชุมกันแล้ว อย่าได้เห็นอาตมภาพผู้ร้องไห้อยู่เลย.

พระราชาทรงเลื่อมใสใน ลักษณะแห่งความเคารพของพระโพธิสัตว์

เมื่อจะทรงให้พร จึงตรัสคาถาที่ ๔ ว่า :- ข้าแต่ท่านพราหมณ์ ข้าพเจ้าขอถวายวัวแดงหนึ่งพันตัว พร้อมด้วยโคจ่าฝูงแก่ท่าน อันอารยชนได้ฟัง คาถาอันประกอบด้วยเหตุผลของท่านแล้ว ไฉนจะไม่พึงให้แก่อารยชนเล่า.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า โรหิณีนํ แปลว่า มีสีแดง.

บทว่า อริโย ได้แก่ ผู้สมบูรณ์ด้วยอาจาระคือมารยาท.

บทว่า อริยสฺส ได้แก่ ผู้สมบูรณ์ด้วยอาจาระคือมารยาท.

บทว่า กถํ น ทชฺเช ความว่า เพราะเหตุไร จะไม่พึงให้.

บทว่า ธมฺมยุตฺตา ได้แก่ ประกอบด้วยเหตุ.

ฝ่ายพระโพธิสัตว์ กราบทูลว่า ข้าแต่มหาบพิตร อาตมภาพ ไม่ต้องการ วัตถุกาม พระองค์ จงประทาน สิ่งที่อาตมภาพทูลขอ แล้วรับเอา รองเท้าชั้นเดียว กับ ร่มใบไม้ โอวาทพระราชาว่า ขอถวายพระพรมหาบพิตร ขอพระองค์ อย่าทรงประมาท จงรักษาศีล กระทำอุโบสถกรรมเถิด เมื่อพระราชาทรงวิงวอนอยู่นั่นแล ได้ไปยังหิมวันตประเทศ ทำอภิญญาและสมาบัติ ให้บังเกิดในที่นั้นแล้ว ได้มีพรหมโลกเป็นที่ไปในเบื้องหน้า.

พระศาสดา ครั้นทรงนำพระธรรมเทศนานี้มาแล้ว จึงทรงประชุมชาดกว่า พระราชาในครั้งนั้น ได้เป็น พระอานนท์ ส่วนดาบสในครั้งนั้น คือ เราตถาคต ฉะนี้แล.

จบ อรรถกถาพรหมทัตตชาดกที่ ๓

.. อรรถกถา พรหมทัตตชาดก ว่าด้วย ผู้ขอกับผู้ถูกขอ จบ.

ขอบพระคุณและขออนุโมทนาคุณใหญ่ราชบุรีเป็นอย่างยิ่งครับ

ที่ได้อัญเชิญพระสูตรและอรรถกถาโดยละเอียด ที่ท่านอาจารย์กล่าวถึงในการสนทนา

มาให้ได้พิจารณา เป็นความไพเราะเหลือประมาณครับ

ขออนุโมทนาอีกครั้งครับ

ขอบพระคุณ และขออนุโมทนาค่ะ

ขอบพระคุณ และขออนุโมทนาครับ