อยากขอความกระจ่างเรื่อง สัจจญาณ กิจจญาณ และ กตญาณ ครับ
เคยฟังจาก อ.สุจินต์ ครั้งหนึ่งแต่ยังไม่ค่อยเข้าใจครับ ขอผู้รู้โปรดชี้แนะด้วยครับ..
ขอบคุณครับ
สัจจญาณ กิจจญาณ และกตญาณ เป็นญาณความรู้ในอริยสัจทั้งสี่ ผู้ที่ฟังพระธรรมของพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า ย่อมรู้ความจริงทั้ง ๔ ตามการศึกษา คือ ย่อมรู้ว่าทุกขอริยสัจ รู้สมุทัย รู้นิโรธ รู้นิโรธคามินีปฏิปทา รู้อย่างถูกต้อง และเข้าใจอย่างมั่นคงในความจริงทั้ง ๔ ว่าสัจจะแต่ละอย่างเป็นจริงอย่างนั้น นี้ชื่อว่าสัจจญาณ เมื่อปัญญาเกิดขึ้นทำกิจค่อยๆ รู้ความจริงเป็นสติปัฏฐาน เป็นกิจจญาณเมื่อแทงตลอดสภาพธรรมด้วยวิปัสสนา เป็นกตญาณ
อีกอย่างหนึ่ง ปัญญาที่รู้ว่า นี้ทุกข์ นี้สมุทัย นี้นิโรธ นี้นิโรธคามินีปฏิปทา เป็นสัจจญาณ ปัญญาที่รู้ว่าทุกข์ควรกำหนดรู้ สมุทัยควรละ นิโรธควรทำให้แจ้ง มรรคควรเจริญ เป็นกิจจญาณ ปัญญาที่รู้ว่าทุกข์ได้รู้แล้ว สมุทัยได้ละแล้ว นิโรธได้ทำให้แจ้งแล้ว มรรคได้เจริญแล้ว เป็นกตญาณ
พระสุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย มหาวารวรรค เล่ม ๕ ภาค ๒ - หน้าที่ 426
คำว่า มีวนรอบ ๓ คือวน ๓ รอบ ด้วยอำนาจวนรอบ ๓ กล่าวคือ สัจจญาณ กิจจญาณ และกตญาณ ก็ในวนรอบ ๓ นี้ ญาณตามความเป็นจริงในสัจจะ ๔ อย่างนี้ คือ นี้ทุกขอริยสัจจะ นี้ทุกขสมุทัย ชื่อว่า สัจจญาณ ญาณที่เป็นเครื่องรู้กิจที่ควรทำอย่างนี้ว่า ควรกำหนดรู้ ควรละในสัจจะเหล่านั้นเที่ยว ชื่อว่า กิจจญาณ ญาณเป็นเครื่องรู้ภาวะแห่งกิจนั้น ที่ทำแล้วอย่างนี้ว่า กำหนดรู้แล้ว ละได้แล้ว ดังนี้ ชื่อว่า กตญาณ.
สัจจญาณ เป็นความเข้าใจที่มั่นคงในขั้นการฟังในอริยสัจ ๔ รู้อย่างไร เข้าใจ ว่าทุกขอริยสัจ คืออะไร ทุกข์ปวดเมื่อยหรือ คือทุกขอริยสัจ หรือสภาพธัมมะที่เกิดดับเป็นทุกขอริยสัจ แม้ความสุขก็เป็นทุกข์เพราะเกิดดับ และทุกขอริยสัจ อยู่ในขณะไหน ในห้องปฏิบัติหรือ หรือแม้ในขณะนี้ ก็มีธัมมะที่เป็นทุกขอริยสัจ ปัญญาต้องรู้ในขณะนี้ เมื่อมีความเข้าใจมั่นคงว่า การจะรู้ธัมมะก็ในขณะนี้ (สัจจญาณ) ก็จะเป็นเหตุปัจจัย ให้ กิจจญาณ คือการปฏิบัติ
ถามว่าอะไรปฏิบัติ สติและปัญญาปฏิบัติไม่ใช่เรา และที่สำคัญ สติระลึกธัมมะที่มีในขณะนี้ ว่าเป็นธัมมะไม่ใช่เรา นี้คือ กิจจญาณ อันเป็นผลเกี่ยวเนื่องมาจาก สัจจญาณ เมื่อเจริญสติปัฏฐานในชีวิตประจำวัน (กิจจญาณ) จนเมื่อเหตุสมควรแก่ผล ก็บรรลุอริยสัจจธรรมเป็น กตญาณ ครับ
อนุโมทนา
สัจจญาณ อีกความหมายถึงคือ สัญญาความจำที่มั่นคงในหนทางนี้ อริยมรรคมีองค์ ๘ ไม่ไปปฏิบัติหนทางอื่นที่ว่าเป็นทางลัด
กิจจญาณ ขณะที่วิปัสสนาญาณเกิด
กตญาณ ขณะที่บรรลุมรรค ผล นิพพาน เป็นต้น
จากความเข้าใจที่มีอยู่ พระโสดาบันจะต้องมีสัจจญาณ และอาจจะมี (มีหรือไม่มีก็ได้) กิจจญาณ กตญาณ ช่วยอธิบายด้วยนะคะ
พระอริยบุคคลทั้งหมดต้องมีทั้ง สัจจญาณ กิจจญาณ กตญาณ ถ้าไม่มีจะเป็นพระอริยบุคคลไม่ได้
พระสุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย มหาวารวรรค เล่ม ๕ ภาค ๒ - หน้าที่ 426
คำว่า มีวนรอบ ๓ คือวน ๓ รอบ ด้วยอำนาจวนรอบ ๓ กล่าวคือ สัจจญาณ กิจจญาณ และกตญาณ ก็ในวนรอบ ๓ นี้ ญาณตามความเป็นจริงในสัจจะ ๔ อย่างนี้ คือ นี้ทุกขอริยสัจจะ นี้ทุกขสมุทัย ชื่อว่าสัจจญาณ ญาณที่เป็นเครื่องรู้กิจที่ควรทำอย่างนี้ว่า ควรกำหนดรู้ ควรละในสัจจะเหล่านั้นเที่ยว ชื่อว่า กิจจญาณ ญาณเป็นเครื่องรู้ภาวะแห่งกิจนั้น ที่ทำแล้วอย่างนี้ว่า กำหนดรู้แล้ว ละได้แล้ว ดังนี้ ชื่อว่า กตญาณ.
