อะไรคืออายตนะ
การเข้าใจอายตนะ หมายถึงเข้าใจอย่างไร นอกจากเข้าใจว่าเป็นที่ประชุม เป็นเครื่องต่อ บางแห่งมีวิธีพิจารณารูปธรรมนามธรรมโดยวิธีพิจารณาแบบอายตนะ คือ เป็นเครื่องต่อเท่านั้นไม่มีบุคคลตัวตน
การเข้าใจอายตนะมีหลายระดับ คือ ขั้นปริยัติศึกษาให้รู้จักชื่อและความหมายว่าเป็นอย่างไรมีกี่ประเภท อะไรบ้าง เป็นอนัตตาอย่างไร ฯ อีกอย่างหนึ่งคือ ศึกษาด้วยปัญญาในขณะที่อายตนะกำลังปรากฏกระทำกิจประชุมว่ามีลักษณะอย่างไร มีปัจจัยอย่างไร ไม่เที่ยง เป็นทุกข์เป็นอนัตตาอย่างไร ด้วยปัญญาตามลำดับ แต่เบื้องต้นรู้โดยความเป็นสภาพธรรมอย่างหนึ่งไม่มีสัตว์บุคคลตัวตน ฯ
อายตนะมี ๑๒ แบ่งเป็น ภายใน ๖ คือปสาทรูป ๕ (ตา หู จมูก ลิ้น กาย) มนายตนะ ๑ ภายนอก ๖ คือ สี เสียง กลิ่น รส โผฎฐัพพะ สุขุมรูป ๑๖
เจตสิก นิพพาน อาศัยจักษุ และรูปเกิดจักขุวิญญาณ ฯลฯ อาศัยมนะ และธรรมทั้งหลายเกิดมโน-วิญญาณ เป็นต้น จักขุเป็นทุกข์เพราะเกิดขึ้นตั้งอยู่ ชราแล้วย่อมแตกดับไปแน่แท้ จึงชื่อว่าทุกข์ ทุกข์เพราะบีบคั้นเนืองๆ ทุกข์เพราะทนได้ยาก ทุกข์เพราะเป็นวัตถุที่ตั้งแห่งทุกข์ ทุกข์เพราะปฏิเสธความสุข
