สะสมปัญญา ปัญญาคือเข้าใจว่าเป็นธรรมไม่ใช่เรา

ชีวิตประจำวันคือความไม่รู้และก็ได้ฟังพระธรรมก็รู้ว่าไม่มีเรา นี่เป็นสิ่งที่ไม่ว่าจะฟังพระธรรมมากสักเท่าไหร่ก็ตามแต่ ต้องมีความมั่นคงที่จะรู้ว่าธรรมไม่ใช่เรา มิฉะนั้นแล้วประเดี๋ยวๆ ก็เป็นเราทั้งๆ ที่ฟังธรรม เพราะฉะนั้นก็ต้องฟังเพื่อที่จะให้มีความมั่นคงขึ้นว่าเป็นธรรม ไม่ใช่เรา แม้แต่ขณะที่กำลังอยากหรือกำลังต้องการ ขณะนั้นก็เป็นธรรมไม่ใช่เรา และถ้ามีความเข้าใจจริงๆ ก็จะรู้ได้ว่าตราบใดที่ยังมีอกุศลอยู่ก็จะต้องมีปัจจัยที่จะทำให้อกุศลเกิดมากกว่ากุศล แต่ว่าที่อกุศลจะลดน้อยลงไปได้ด้วยปัญญา ความเห็นที่ถูกต้องหรือด้วยความเป็นตัวตน อันนี้ต้องพิจารณาโดยละเอียด เพราะว่าตราบใดที่เป็นเราดี แต่ว่าเป็นเราที่ดี ไม่มีทางที่จะไปไหนได้เลยเพราะเหตุว่าละอกุศลไม่ได้ ศีลละอกุศลไม่ได้ ก่อนการตรัสรู้ของพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า ก็มีผู้ที่มีศีลมากสามารถที่จะอบรมเจริญความสงบของจิตจนกระทั่งสงบระงับกิเลสจนกระทั่งถึงขั้นอรูปฌาณแต่ดับกิเลสไม่ได้ ด้วยเหตุนี้การฟังพระธรรม ถ้ามีความเข้าใจที่มั่นคงจริงๆ ว่าไม่มีเราแต่เป็นธรรม แม้อกุศลก็เป็นธรรม เพราะฉะ นั้นขณะใดก็ตามที่เดือดร้อนเพราะความไม่รู้ แต่ถ้ามีความเข้าใจเพิ่มขึ้น ปัญญาที่รู้ความต่างกันของกุศลและอกุศล ย่อมเห็นโทษของอกุศล เพราะเหตุว่าอกุศลต้องมีความไม่รู้เกิดร่วมด้วยในขณะนั้นแน่นอน ไม่ว่าจะเป็นอกุศลระดับที่เพียงอยู่ในใจหรือว่าล่วงออกมาทางกายทางวาจา ขณะนั้นก็เพราะความไม่รู้ ถ้ามีความเข้าใจอย่างนี้ แล้วอบรมความรู้ขึ้นก็สามารถที่จะรู้ว่าอาศัยความรู้นั้นแหละ ที่จะทำให้ศีลสมบูรณ์หรือว่าความสงบหรือปัญญาสมบูรณ์ตามลำดับขั้นได้ แต่ถ้ามีความตัวตน ไม่มีทางเลยที่จะดับอกุศลได้ เพราะฉะนั้นเราต้องการอะไร เราต้องการปัญญาหรือว่าต้องการเพียงแค่เป็นเราที่เป็นผู้ที่มีศีลแต่ไม่มีปัญญาที่จะรู้ความจริง