[คำที่ ๑๗] โรค
ภาษาบาลี ๑ คำ คติธรรมประจำสัปดาห์ : “โรค”
โดย อ. คำปั่น อักษรวิลัย
คำว่า โรค เป็นคำภาษาบาลี มีรากศัพท์มาจาก รุช ธาตุ ลงในอรรถว่า เสียดแทง + ณ ปัจจัย แปลง อุ เป็น โอ แปลง ช เป็น ค จึงสำเร็จรูปเป็น โรค อ่านตามภาษาบาลีว่า โร - คะ อ่านออกเสียงตามภาษาไทยว่า โรก แปลว่า สภาพที่เสียดแทง ามข้อความในอรรถกถาทั้งหลาย เช่น ในอรรถ-กถา ขุททกนิกาย เถรีคาถา สุเมธาเถรีคาถา เป็นต้น ได้แสดงไว้ว่า “ชื่อว่า โรค ด้วยอรรถว่า เสียดแทง” โรคมี ๒ อย่าง คือ โรคทางกาย เกิดที่กาย เสียดแทงกาย และ โรคทางใจ คือ กิเลส เสียดแทงจิตใจ.
พระธรรมเทศนาที่เกี่ยวกับเรื่องโรค (และยารักษาโรค) ที่ควรจะได้ศึกษาและพิจารณาเพิ่มเติม เพื่อความเข้าใจธรรมยิ่งขึ้น มีดังนี้
พระผู้มีพระภาคเจ้า ตรัสว่า
“ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย โรค ๒ อย่างนี้ โรค ๒ อย่าง เป็นไฉน? คือ โรคกาย ๑ โรคใจ ๑, ปรากฏอยู่ว่า สัตว์ทั้งหลาย ผู้ยืนยันว่าไม่มีโรคทางกายตลอดเวลา ๑ ปี ก็มี ยืนยันว่าไม่มีโรคทางกายตลอดเวลา ๒ ปี ก็มี ๓ ปี ก็มี ๔ ปี ก็มี ๕ ปี ก็มี ๑๐ ปี ก็มี ๒๐ ปี ก็มี ๓๐ ปี ก็มี ๔๐ ปี ก็มี ๕๐ ปี ก็มี ๑๐๐ ปี ก็มี ยิ่งกว่า ๑๐๐ ปีก็มี แต่ว่าผู้ที่จะยืนยันว่า ไม่มีโรคทางใจแม้เพียงเวลาครู่เดียวนั้นหาได้ยากในโลก เว้นแต่พระขีณาสพ (พระอรหันต์)”
(จาก ... พระสุตตันตปิฎก อังคุตตรนิกาย จตุกกนิบาต โรคสูตร)
พระพุทธเจ้า เปรียบเหมือนแพทย์ผู้ฉลาด เพราะทรงสามารถกำจัดพยาธิ คือ กิเลสพร้อมทั้งอนุสัย (กิเลสที่นอนเนื่องอยู่ในจิต) ออกได้ พระธรรม เปรียบเหมือนเภสัชยาที่ทรงปรุงถูกต้องแล้ว พระสงฆ์ผู้มีพยาธิคือกิเลสและอนุสัยอันระงับแล้ว เปรียบเหมือนหมู่ชนที่พยาธิระงับแล้ว เพราะการใช้ยา
(จาก ... ปรมัตถโชติกา อรรถกถา ขุททกนิกาย ขุททกปาฐะ พรรณนาสรณะทั้ง ๓)
ท่านพระอุบาลีเถระ (พระอรหันต์ผู้เลิศในด้านทรงพระวินัย) ได้กล่าวว่า
“ชายผู้กล้าหาญ ถูกยาเบื่อ เขาจะเสาะแสวงหายาขนานศักดิ์สิทธิ์ ที่จะแก้ยาเบื่อ เพื่อรักษาชีวิตไว้ เมื่อแสวงหา ก็จะพบยาขนานศักดิ์สิทธิ์ที่แก้ยาเบื่อได้ ครั้นดื่มยานั้นแล้วก็จะสบาย เพราะรอดพ้นไปจากพิษยาเบื่อ ฉันใด ข้าแต่พระมหาวีระ ข้าพระองค์ ก็ฉันนั้นเหมือนกัน เป็นเหมือนนรชนผู้ถูกยาเบื่อ ถูกอวิชชาบีบคั้นแล้ว ต้องแสวงหายาขนานศักดิ์สิทธิ์ คือ พระสัทธรรม เมื่อแสวงหายาขนานศักดิ์สิทธิ์ คือ พระสัทธรรม ก็ได้พบคำสั่งสอนของพระศากยมุนี คำสั่งสอนนั้นล้ำเลิศกว่าโอสถทุกอย่าง บรรเทาลูกศร(คือกิเลส)ทั้งมวลได้ ครั้นดื่มธรรมโอสถที่ถอนพิษทุกอย่างได้แล้ว ข้าพระองค์ก็สัมผัสพระนิพพาน ที่ไม่แก่ ไม่ตาย มีภาวะเยือกเย็น”
(จาก... ปรมัตถทีปนี อรรถกถาขุททกนิกาย เถรคาถา อุบาลีเถรคาถา)
โรค หมายถึง สภาพที่เสียดแทง โรคทางกายเกิดที่กาย เสียดแทงกายให้ได้รับความเจ็บปวด ทรมาน แต่โรคทางใจ คือ กิเลส เป็นสภาพที่ทำให้จิตใจเศร้าหมอง เสียดแทงจิตใจของสัตว์ทั้งหลายให้เร่าร้อน และไม่ให้ออกไปจากสังสารวัฏฏ์
ในวันหนึ่งๆ คนส่วนมากมักจะคิดถึงสุขภาพของร่างกาย เห็นโทษภัยของความเจ็บไข้ได้ป่วย และมีความปรารถนาที่จะหายจากโรคภัยไข้เจ็บที่ตนเองเป็น ตามความเป็นจริงแล้ว โรคทางกายสามารถรักษาได้ โดยการพบแพทย์ รับประทานยา เป็นต้น แต่มีโรคอีกอย่างหนึ่งที่พุทธศาสนิกชนไม่ควรมองข้าม ไม่ควรประมาท ที่ตราบใดที่ยังไม่ได้เป็นพระอรหันต์ ก็ยังมี นั่นก็คือ โรคทางใจ คือ กิเลส ซึ่งบางคนอาจจะไม่เคยพิจารณาเลยว่า ในชีวิตประจำวัน โรคทางใจมีอะไรบ้าง ถ้าไม่ได้พิจารณา ก็จะไม่เห็นโรคทางใจนั้นเลย
โรคทางใจ คือ กิเลส มีโลภะ โทสะ โมหะ เป็นต้น เป็นโรคที่เห็นยาก เมื่อเป็นเช่นนี้โรคทางใจจึงรักษาได้ยากกว่าโรคทางกาย ซึ่งจะต้องใช้เวลาอันยาวนานในการสะสมกุศล สะสมปัญญา ซึ่งเป็นยาที่จะรักษาโรคทางใจ ถ้าผู้ใดพิจารณาเห็นกิเลสที่ตนมีตามความเป็นจริงแล้วรีบขัดเกลาละคลาย ก็ย่อมจะดีกว่าการปล่อยให้โรคทางใจนั้นกำเริบหนักยิ่งขึ้น ถ้ากิเลสมากมายเพิ่มพูนเหนียวแน่นถึงอย่างนั้นก็ยากที่จะแก้ไขได้ เพราะไม่ยอมแม้แต่คิดที่จะขัดเกลากิเลสของตนเองเลย แล้วกิเลสจะน้อยลงได้อย่างไร?
บุคคลผู้ที่รู้ว่าตนเองเป็นผู้เต็มไปด้วยโรคใจ คือ กิเลสแล้ว มีฉันทะ (ความพอใจที่เป็นกุศล) มีความเพียร มีความอดทน และจริงใจในการละคลายกิเลสด้วยการฟังพระธรรมศึกษาพระธรรม อบรมเจริญปัญญา ไม่ละเลยโอกาสของการเจริญกุศลทุกประการ สะสมอุปนิสัยในการอบรมเจริญปัญญาเป็นปกติทุกๆ วัน เพื่อขัดเกลากิเลสของตนเอง บุคคลประเภทนี้เป็นบัณฑิต เป็นผู้ที่มีปัญญา ควรอย่างยิ่งที่จะเป็นอย่างนี้ พร้อมทั้งพึงเป็นผู้มีความมั่นคงในการฟังพระธรรม ศึกษาพระธรรม ในแนวทางที่ถูกต้อง ต่อไป ซึ่งเป็นหนทางเดียว ที่จะเป็นไปเพื่อรักษาโรคทางใจ คือ การดับกิเลสทั้งหลายทั้งปวง ได้ในที่สุด เพราะพระธรรมที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงแสดงแล้ว เท่านั้น ที่จะเป็นยารักษาโรคทางใจได้ตามลำดับขั้น จนกว่าจะถึงความเป็นผู้ไม่มีโรคทางใจอีกเลย นั่นก็คือ บรรลุเป็นพระอรหันต์.
อ่านคำอื่นๆ คลิกที่นี่ ... บาลี ๑ คำ
