[คำที่ ๔๔] อปฺปมาท
ภาษาบาลี ๑ คำ คติธรรมประจำสัปดาห์ “อปฺปมาท”
โดย อ.คำปั่น อักษรวิลัย
คำว่า อปฺปมาท เป็นคำภาษาบาลีโดยตรง อ่านตามภาษาบาลีว่า อับ - ปะ - มา - ทะ แปลว่า ความไม่ประมาท ซึ่งได้แก่ ขณะที่มีสติ เป็นกุศลจิต มีความหมายที่ตรงกันข้ามกับความประมาท
ดังข้อความจาก พระอภิธรรมปิฎก วิภังคปกรณ์ ว่า
“ความปล่อยจิตไป ความเพิ่มพูนการปล่อยจิตไปในกายทุจริต วจีทุจริต มโนทุจริต หรือในกามคุณ ๕ (รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ) หรือ ความกระทำโดยไม่เคารพ ความกระทำโดยไม่ติดต่อ ความกระทำไม่มั่นคง ความประพฤติย่อหย่อน ความทอดทิ้งฉันทะ ความทอดทิ้งธุระ ความไม่เสพให้มาก ความไม่ทำให้เจริญ ความไม่ทำให้มาก ความไม่ตั้งใจจริง ความไม่ประกอบเนืองๆ ในการเจริญกุศลธรรมทั้งหลาย, ความประมาทในการเจริญกุศลธรรมทั้งหลาย ความประมาท กิริยาที่ประมาท สภาพที่ประมาท สภาพที่ประมาท อันใด มีลักษณะเช่นว่านี้ นี้เรียกว่า ความประมาท ความไม่ประมาท ในการเจริญกุศลธรรมทั้งหลาย พึงทราบโดยนัยตรงกันข้ามกับลักษณะของความประมาท ว่าโดยย่อ คือ ขณะที่ไม่ปราศจากสติ ชื่อว่า ความไม่ปรมาท"
การได้เกิดมาเป็นมนุษย์เป็นสิ่งที่ยากมาก เพราะต้องเป็นผลของกุศลกรรมเท่านั้นจึงจะทำให้ได้มาเกิดเป็นมนุษย์ เมื่อเกิดมาแล้ว สุดท้ายก็จะต้องตายทุกคน ไม่มีใครรอดพ้นจากความตายไปได้เลย ก่อนที่จะมาเกิดในชาตินี้ ก็ไม่ทราบว่ามาจากไหน คือ ไม่ทราบว่าก่อนที่จะมาเกิดเป็นมนุษย์นี้ ชาติก่อนเกิดเป็นอะไรมา, ต่อจากนั้น จะไปไหน ก็ยังไม่ทราบ คือ เมื่อละจากโลกนี้ไปแล้ว จะไปเกิดในที่ใด ภพภูมิใด ไม่สามารถจะทราบได้ เพราะขึ้นอยู่กับกรรมที่ได้กระทำแล้วเป็นสำคัญ ว่ากรรมใดจะให้ผลนำเกิด เป็นไปตามเหตุปัจจัย, ที่แน่ๆ ย่อมทราบว่า จะต้องตายอย่างแน่นอน แต่ก็ไม่ทราบว่า จะตายตอนไหน กล่าวคือ จะตายตอนเช้า ตอนสาย ตอนบ่าย ตอนค่ำ ตอนกลางคืน ก็ไม่สามารถจะทราบได้ นี้คือความจริง, ในแต่ละวัน ชีวิตของคนเราซึ่งเป็นผู้หนาแน่นไปด้วยกิเลส(ปุถุชน) หมดไปกับการนอน การทำงาน การบริโภค การชำระล้างร่างกาย การเดินทาง เป็นต้น ถ้าหากว่าจะมีการฟังธรรม ศึกษาพระธรรมบ้าง เจริญกุศลประการต่างๆ เช่นให้ทาน รักษาศีล เป็นต้น บ้าง ระลึกรู้สภาพธรรมที่กำลังปรากฏบ้าง ก็เป็นเพียงเศษเสี้ยวของชีวิตเท่านั้นเอง
จะเห็นได้ว่าในแต่ละวัน กุศลจิตเกิดน้อยมาก เทียบส่วนกับอกุศลจิตไม่ได้เลย ยิ่งถ้ามีความประมาทในชีวิตแล้ว ก็ยิ่งจะเกื้อหนุนต่อการที่จะทำให้อกุศลเกิดเพิ่มมากขึ้นไปอีก แต่ละคนเหลือเวลากันอีกไม่มากแล้วที่จะมีชีวิตอยู่ในโลกนี้ เพราะชีวิตสั้นมากจริงๆ ควรที่จะได้พิจารณาอยู่เสมอเพื่อเป็นเครื่องเตือนตนเองว่า “เกิดมาแล้ว จะทำอะไรกับชีวิตที่สั้นๆ นี้” เพื่อความเป็นผู้ไม่ประมาทในชีวิต ควรอย่างยิ่งที่จะให้เวลากับการฟังพระธรรม ศึกษาพระธรรม อบรมเจริญปัญญา ซึ่งเป็นสิ่งที่มีค่าที่สุดสำหรับชีวิต และเป็นผู้ไม่ประมาทในการเจริญกุศลประการต่างๆ ด้วย ซึ่งจะเป็นไปเพื่อขัดเกลากิเลสของตนเอง
แม้แต่วาระสุดท้ายแห่งพระชนม์ชีพของพระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า พระองค์ยังตรัสเตือนให้พุทธบริษัทตั้งอยู่ในความไม่ประมาท เพราะความไม่ประมาทนำมาซึ่งกุศลธรรมทั้งปวง พระโอวาทที่ทรงประทานมาตลอด ๔๕ พรรษา แห่งการประกาศพระศาสนาของพระองค์ รวมลงในบท คือ ความไม่ประมาท จึงควรที่ทุกคนจะได้ศึกษาและน้อมประพฤติปฏิบัติตามเป็นอย่างยิ่ง.
อ่านคำอื่นๆ คลิกที่นี่ ... บาลี ๑ คำ
