[คำที่ ๕๙] ชีวิต
ภาษาบาลี ๑ คำ คติธรรมประจำสัปดาห์ “ชีวิต”
โดย อ.คำปั่น อักษรวิลัย
คำว่า ชีวิต เป็นคำภาษาบาลีโดยตรง (อ่านตามภาษาบาลีว่า ชี - วิ - ตะ, อ่านตามภาษาไทยว่า ชี-วิด) แปลตามศัพท์ได้ว่า ความเป็นอยู่ เมื่อกล่าวโดยประมวลแล้วไม่พ้นไปจากความเกิดขึ้นเป็นไปของสภาพธรรมที่มีจริงในขณะนี้ แต่ละขณะๆ ที่จิตเกิดขึ้นเป็นไป เรียกว่า ชีวิต คำว่า ชีวิต มีความหมายหลายอย่าง ดังข้อความจาก ขุททกนิกาย มหานิทเทส ว่า
"คำว่า ชีวิต ได้แก่ อายุ ความดำรงอยู่ ความดำเนินไป ความให้อัตภาพดำเนินไป ความเป็นไป ความหมุนไป ความบำรุงเลี้ยงรักษา ความเป็นอยู่ ชีวิตินทรีย์"
(ชีวิตินทรีย์ มี ๒ อย่าง คือ ชีวิตินทริยรูป รูปที่ทรงชีวิต เกิดจากกรรม มีลักษณะรักษารูปที่เกิดขึ้นพร้อมกันให้มีชีวิตดำรงอยู่ได้ ทำให้รูปของสัตว์ที่มีชีวิตแตกต่างจากรูปของสิ่งที่ไม่มีชีวิตหรือสัตว์ที่ตายแล้ว และ ชีวิตินทริยเจตสิก เป็นเจตสิกธรรมที่เกิดขึ้นอนุบาลรักษาธรรมที่เกิดร่วมกันให้ดำรงอยู่ชั่วขณะก่อนที่จะดับไป)
พระสัมมาสัมพุทธเจ้า ทรงแสดงว่าสังขารทั้งหลาย (สภาพธรรมที่เกิดขึ้นเพราะปัจจัยปรุงแต่ง) อันได้แก่ จิต (สภาพธรรมที่เป็นใหญ่เป็นประธานในการรู้แจ้งอารมณ์) เจตสิก (สภาพธรรมที่เกิดร่วมกับจิต) และรูป ไม่เที่ยง ไม่ยั่งยืน ไม่น่าชื่นใจ, สังขารแม้อย่างหนึ่งที่เที่ยงนั้น ไม่มีเลย ชีวิตของแต่ละบุคคลก็ไม่พ้นจากสังขาร ทุกขณะของชีวิตเป็นสังขาร เนื่องจากว่ามีจิต เจตสิก รูป เกิดขึ้นเป็นไปอยู่ตลอดเวลา ชีวิต จึงเป็นความเกิดขึ้นเป็นไปของสภาพธรรมที่เป็นนามธรรม และรูปธรรม ซึ่งไม่มีใครจะสามารถยับยั้งได้เลย
เวลาที่ได้อ่านพระสูตรต่างๆ ในพระไตรปิฎก ที่แสดงถึงบุคคลในยุคต่างๆ ในสมัยของพระพุทธเจ้าพระองค์ก่อนๆ นั้น จะเห็นได้ว่าบุคคลเหล่านั้นได้กระทำกาละ (ตาย) ไปหมดแล้ว แล้วบุคคลเหล่านั้นอยู่ที่ไหน เมื่อได้ศึกษาพระธรรมคำสอนในทางพระพุทธศาสนา ก็จะสามารถพิจารณาได้ว่า ตราบใดที่ยังไม่ได้ดับกิเลสทั้งปวงจนหมดสิ้น แน่นอนต้องเกิด มีจิต เจตสิก และรูป เกิดขึ้นเป็นไปในภพต่างๆ ซึ่งอาจจะเป็นเรา หรือเป็นใครคนใดคนหนึ่งในขณะนี้ก็ได้ ทำให้เห็นว่าสังสารวัฏฏ์นี้ยาวนานเหลือเกินหาที่สุดเบื้องต้นและเบื้องปลายไม่ได้ แต่ถ้าเป็นบุคคลผู้ที่สามารถดับกิเลสทั้งปวงได้อย่างหมดสิ้นถึงความเป็นพระอรหันต์แล้ว ย่อมไม่มีการเกิดอีก
ถ้าจะถามว่า เกิดมาแล้วจะทำอะไรกับชีวิตที่น้อยๆ นี้ แต่ละบุคคลก็อาจจะตอบกันไปคนละอย่างตามการสะสม แต่สำหรับบุคคลผู้ที่ได้ยินคำว่า พระพุทธศาสนา และได้สะสมความเห็นถูกที่เห็นประโยชน์สูงสุดในชีวิต ย่อมจะมีความเข้าใจว่า ทุกคนเกิดแล้วต้องตาย ไม่มีใครล่วงพ้นความตายไปได้เลยแม้แต่คนเดียว สิ่งที่คิดว่าได้มาแล้วทั้งหมด ที่แสวงหาอยู่ทุกๆ วัน แม้แต่เมื่อวานนี้ ขณะนี้อยู่ที่ไหน ความสุขเมื่อวานนี้ อยู่ที่ไหน สิ่งทั้งหลายทั้งปวงไม่ว่าจะเป็นเรื่องความสนุกสนานเพลิดเพลิน อาหาร หรือลาภ ยศ สักการะ สรรเสริญ เป็นต้น เหล่านี้ ไม่สามารถจะติดตามไปถึงโลกหน้าได้เลย ประโยชน์สูงสุดที่เกิดมาในแต่ละภพแต่ละชาติ แท้จริงก็คือ การศึกษาพระธรรมคำสอนทางพระพุทธศาสนา ซึ่งจะทำให้ผู้ที่ได้ฟัง ได้ศึกษา มีความเข้าใจถูกเห็นถูก เป็นที่พึ่งในชีวิตได้จริง เป็นเครื่องยึดเหนี่ยวจิตใจให้สะสมกุศล คือ ความดี นำมาซึ่งประโยชน์ในโลกนี้ ประโยชน์ในโลกหน้า และประโยชน์สูงสุด คือ สามารถทำให้หลุดพ้นจากความทุกข์ทั้งปวง หมดจดจากกิเลสได้ในที่สุด มีแต่จะนำมาซึ่งประโยชน์โดยส่วนเดียวเท่านั้นจริงๆ ซึ่งต้องเริ่มที่การฟังพระธรรม ศึกษาพระธรรมตั้งแต่ในขณะนี้.
อ่านคำอื่นๆ คลิกที่นี่ ... บาลี ๑ คำ
