[คำที่ ๖๒] ศัตรู

ภาษาบาลี ๑ คำ คติธรรม ประจำสัปดาห์ “สตฺตุ”

คำว่า สตฺตุ เป็นคำภาษาบาลีโดยตรง อ่านว่า สัด – ตุ แปลว่า ศัตรู คือ ผู้ที่คอยเบียดเบียน มีความหมายกว้างขวางมาก มุ่งหมายถึงศัตรูภายนอก ที่คอยทำร้ายเบียดเบียน  กับศัตรูภายใน ซึ่งเป็นศัตรูที่แท้จริง ได้แก่ อกุศลธรรม ในที่นี้จะขอนำเสนอในความหมายที่หมายถึงศัตรูภายใน คือ อกุศลธรรม ดังข้อความจาก พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย อิติวุตตกะ มลสูตร ว่า   

“ดูกรภิกษุทั้งหลาย อกุศลธรรม ๓ ประการนี้ เป็นมลทินภายใน (มลทินของจิต) เป็นอมิตรภายใน เป็นศัตรูภายใน เป็นเพชฌฆาตภายใน เป็นข้าศึกภายใน ๓ ประการเป็นไฉน? คือ โลภะ ๑ โทสะ ๑ โมหะ ๑  ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย อกุศลธรรม ๓ ประการนี้แล เป็นอมิตรภายใน เป็นศัตรูภายใน เป็นเพชฌฆาตภายใน เป็นข้าศึกภายใน”

ชีวิตประจำวันของปุถุชน ผู้ที่หนาแน่นไปด้วยกิเลส ย่อมเป็นที่แน่นอนว่าอกุศลจิต ย่อมเกิดขึ้นมากกว่ากุศลจิต ถ้ามีใครบอกว่าวันหนึ่งๆ กุศลจิตของเขาเกิดมากกว่าอกุศลจิต สันนิษฐานได้เลยว่า ไม่ตรงตามความเป็นจริง เพราะจิตที่เป็นอกุศล มีหลายระดับตามกำลังของกิเลส  ตั้งแต่ชนิดที่บางเบา จนกระทั่งมีกำลังกล้าถึงกับล่วงออกมาเป็นทุจริตกรรมประการต่างๆ เบียดเบียนผู้อื่นให้เดือดร้อนได้      

ตามความเป็นจริงแล้ว อกุศลธรรม เป็นสภาพธรรมที่มีจริง ไม่ใช่สัตว์บุคคลตัวตน เกิดขึ้นเป็นไปตามการสะสมมาของแต่ละบุคคล ขึ้นชื่อว่าอกุศลธรรมแล้ว เป็นสิ่งที่น่ารังเกียจทั้งหมด ไม่ว่าจะเกิดกับใครก็ตาม และเป็นสภาพธรรมที่นำมาซึ่งทุกข์ นำมาซึ่งโทษโดยส่วนเดียวเท่านั้น   ไม่นำมาซึ่งคุณประโยชน์ใดๆ เลย ขณะที่จิตเป็นอกุศล ด้วยอำนาจของโลภะบ้าง โทสะบ้าง โมหะบ้าง เป็นต้น นั้น ศัตรูภายในได้เกิดขึ้นทำร้ายจิตใจของตนเองแล้ว ทำร้ายยิ่งกว่าศัตรูภายนอกเสียอีก เพราะเหตุว่า ศัตรูภายนอก เบียดเบียนได้เพียงชาติเดียว แต่อกุศลธรรมซึ่งเป็นศัตรูภายในยังสะสมสืบต่อยู่ในจิตทุกๆ ขณะ ตามเผาผลาญไปทุกภพทุกชาติ ไม่ทำให้พ้นจากทุกข์ไปได้  ซึ่งถ้าพิจารณาให้ละเอียดแล้ว ที่มีการเบียดเบียนกัน ก็เพราะยังมีศัตรูภายใน คือ อกุศลธรรม อยู่นั่นเอง

อกุศลธรรม เป็นสภาพธรรมที่มีจริง เมื่อเป็นสภาพธรรมที่มีจริง ก็ควรรู้ตามความเป็นจริงว่าเป็นธรรมไม่ใช่เรา เมื่อเป็นเช่นนี้ บุคคลผู้มีอกุศลธรรม แล้วรู้ว่าตนเองมีอกุศลธรรม จึงเป็นบุคคลผู้ประเสริฐ เพราะจากการรู้อย่างนี้ ย่อมเป็นเหตุทำให้บุคคลนั้นมีความเพียร มีศรัทธาที่จะฟังพระธรรม ศึกษาพระธรรม อบรมเจริญปัญญา สะสมความเข้าใจถูกเห็นถูกเพื่อขัดเกลาอกุศลธรรม ต่อไป พระธรรมที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงแสดงนั้น จึงเป็นไปเพื่อประโยชน์เกื้อกูลแก่ชีวิตของแต่ละบุคคล เพื่อให้พิจารณาสภาพธรรมที่ตัวเองได้สะสมมา เป็นสำคัญ คือ พิจารณาตนเอง อกุศลธรรมที่ได้สะสมมาอย่างมากมาย และเนิ่นนานในสังสารวัฏฏ์ จะทำอย่างไรได้ นอกจากฟังพระธรรม ศึกษาพระธรรม อบรมเจริญปัญญา เพื่อความเข้าใจถูก เห็นถูกในลักษณะของสภาพธรรมที่กำลังปรากฏตามความเป็นจริง เพื่อขัดเกลาอกุศลธรรม อันเป็นศัตรูภายใน ให้เบาบางลง จนกระทั่งสามารถที่จะดับได้ในที่สุด เพราะฉะนั้น ต้องอาศัยพระธรรมที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงแสดงไว้ดีแล้วเท่านั้น จึงจะสามารถทำลายศัตรูภายในได้ ซึ่งจะเป็นเหตุทำให้เป็นผู้ไม่ถูกอกุศลธรรมครอบงำหรือทำร้ายจิตใจได้อีก.

อ่านคำอื่นๆ คลิกที่นี่ ... บาลี ๑ คำ