อรรถกถาสุภาชีวกัมพวนิกาเถรีคาถา
ข้อความบางตอนจาก...
อรรถกถา
ในติงสนิบาต คาถาวา ชีวกมฺพวน รมฺม เปนตน เปนคาถา ของพระสุภาชีวกัมพวนิกาเถรี มีวินิจฉัยดังตอไปนี้. พระเถรีแมรูปนี้ ก็ไดบําเพ็ญบารมีมาในพระพุทธเจาพระองคกอนๆ สรางสมกุศลอันเปนอุปนิสัยแหงพระนิพพาน มาในภพนั้นๆ อบรมกุศลมลเพิ่ม พูนสัมภารธรรมเครื่องปรุงแตงวิโมกขมาโดยลําดับ มีญาณแกกลา มาใน พุทธุปบาทกาลนี้ ก็บังเกิดในตระกูลพราหมณมหาศาล ในกรุงราชคฤห มีนามวาสุภา.
เลากันมาวา นางมีสวนแหงเรือนรางประกอบดวยผิวพรรณดั่งทอง เพราะฉะนั้น นางจึงมีนามคลอยตามไป ดวยวา สุภา แปลวา งาม ขณะ พระศาสดาเสด็จเขาไปกรุงราชคฤห นางก็ไดศรัทธาเปนอุบาสิกา ตอมา เกิด ความสังเวชในสังสารวัฏฏ์ เห็นโทษในกามทั้งหลาย และกําหนดเอาเนกขัมมะ การบวชเปนทางเกษม บวชในสํานักพระนางปชาบดีโคตมี บําเพ็ญวิปสสนา ๒-๓ วันเทานั้น ก็ดํารงอยูในพระอนาคามิผล.
ตอมา วันหนึ่ง ชายนักเลงหญิงคนหนึ่ง เปนชาวกรุงราชคฤห เปนหนุมแรกรุน เห็นพระเถรีกําลังเดินไปเพื่อพักกลางวันที่ชีวกัมพวันวิหาร เกิดจิตปฏิพัทธขึ้นมา ก็ยืนกั้นขวางทางไว กลาวเชิญชวนดวยกามารมณ พระเถรีเมื่อจะประกาศโทษของกามทั้งหลาย และอัธยาศัยในเนกขัมมะการบวช ของตนดวยประการตางๆ จึงกลาวธรรมแกชายผูนั้น ชายผูนั้นแมฟงธรรมกถาแลวก็ไมยอมถอย ยังติดตามอยูนั่นแหละ พระเถรีเห็นเขาไมอยูในถอยคําของตน และยังชื่นชอบที่ลูกตา ก็กลาววา เอาเถิด ทานคงชอบลูกตา แลว ก็ควักลูกตาขางหนึ่งของตนมอบใหเขา.
ลําดับนั้น ชายผูนั้น ก็สะดุงเกิดสลด ใจ สิ้นรานรักในพระเถรีนั้น ขอขมาพระเถรีแลวก็หลีกไป. พระเถรีก็ไป สํานักพระศาสดา พรอมกับที่พบพระศาสดานั้นแหละ ตาของพระเถรีก็กลับ เปนปกติดังเดิม. ลําดับนั้น พระเถรียืนอยู ถูกปติที่ดําเนินไปในพระพุทธคุณ สัมผัสไมขาดสาย พระศาสดาทรงทราบอาจาระทางจิตของพระเถรี ทรง แสดงธรรม ตรัสบอกกรรมฐานเพื่ออรหัตตมรรค พระเถรีขมปติไดแลว ทันใดนั้นเอง เจริญวิปสสนา ก็บรรลุพระอรหัตพรอมดวยปฏิสัมภิทา ๔. ครั้น บรรลุพระอรหัตแลว อยูดวยผลสุขและนิพพานสุข พิจารณาทบทวนขอ ปฏิบัติของตน ก็กลาวคาถาที่ตนกับชายนักเลงหญิงนั้นกลาวแลว
พระสุภาเถรีถามวา ในรางที่มีอันจะตองแตกสลายเปนธรรมดา ซึ่ง เต็มดวยซากศพ รังแตจะรกปาชานี้ อะไรที่ทานเขา ใจวาเปนสาระ เพราะเห็นสิ่งใด จึงเกิดติดใจขึ้นมา ขอทานโปรดบอกสิ่งนั้นมาสิ.
ชายนักเลงหญิงตอบวา เพราะเห็นดวงตาของแมนาง ประดุจดวงตาลูก เนื้อทราย ประดุจดวงตากินนรีในระหวางเขา ฤดี รานรักของขาก็ยิ่งกําเริบ. เพราะเห็นดวงตา อุปมาดังยอดดอกอุบล และ ดวงหนาพิมลดังรูปทองของแมนาง ความใครความ ปรารถนาของขาก็ยิ่งกําเริบ.
แมนางผูมีดวงตาโศกดังกินนรีเอย แมขาจะ ไกลแสนไกล ก็จะยังคงรําลึกถึงดวงตาอันบริสุทธิ์ ที่มีขนตายาวงอน เพราะวาอะไรๆ ที่นารักกวาดวงตา ของแมนาง สําหรับขาไมมีเลย.
พระสุภาเถรีกลาววา ทานมาตองการขาพเจาผูเปนบุตรของพระพุทธเจา ก็ชื่อวา ทานปรารถนาจะเดินไปตามทางที่มิใชทาง ชื่อวาแสวงหาดวงจันทรเอามาเปนของเลน ชื่อวา ตองการจะกระโดดขึ้นเขาสิเนรุ. เพราะวา ในโลกพรอมทั้งเทวโลก บัดนี้ ขาพเจา ไมมีอารมณ เปนที่มีราคะความกําหนัดเลย ขาพเจา ไมรูดอกวา ราคะนั้นเปนเชนไร เพราะราคะนั้น ขาพเจากําจัดเสียแลวพรอมทั้งราก ดวยอริยมรรค. ราคะนั้น ขาพเจายกออกแลวเหมือนเอาเชื้อไฟ ออกจากหลุมถานไฟ เหมือนเอาภาชนะใสยาพิษออก จากไฟ ขาพเจาไมรูดอกวา ราคะนั้นเปนเชนไร เพราะราคะนั้นขาพเจากําจัดเสียแลว พรอมทั้งราก ดวยอริยมรรค.
หญิงผูใด ไมพิจารณาปญจขันธ หรือไมเขาเฝา พระศาสดา ขอทานโปรดประเลาประโลมหญิงเชน นั้นเถิด ทานนั้นจะตองเดือดรอน เพราะสุภาภิกษุณี ซึ่งรูตามความจริงผูนี้.
เพราะวา สติของขาพเจามั่นคงไมวาในการดา และการไหว และในสุขและทุกข เพราะรูวาสังขต- สังขารที่ปจจัยปรุงแตงเปนอสุภะไมงาม ใจขาพเจา จึงไมติดอยูในอารมณทั้งปวงเลยทีเดียว ขาพเจานั้นเปนสาวิกาของพระสุคต ดําเนินไป ดวยยาน คือมรรคอันประกอบดวยองค ๘ ถอนกิเลส ดุจลุกศรเสียแลว ไมมีอาสวะ ยินดีอยูแตในเรือนวาง. รูปเขียน ที่ชางบรรจงเขียนไวสวยงาม หรือ รูปไม รูปใบลาน ที่เขาผูกดวยดาย และติดไวดวย ตะปู ทําทารําตางๆ ขาพเจาเห็นมาแลว เมื่อรูปนั้น ถูกรื้อออก ปลดดายและตะปูออก ก็บกพรอง [ไมเปน รูป] กระจัดกระจายออกเปนชิ้นๆ ก็ไมพึงไดสภาพ ที่ชื่อวารูป บุคคลจะพึงตั้งใจไวในรูปนั้นไปทําไม. รางกายนี้ก็เปรียบดวยรูปนั้น เวนจากธรรม เหลานั้นเสียก็เปนไปไมได แมรางกายเวนจากธรรม ทั้งหลาย ก็เปนไปมิได บุคคลจะพึงตั้งใจไวในรูป นั้นไปทําไม.
บุคคลพึงดูรูปจิตรกรรม ที่จิตรกรระบายดวย หรดาล ทําไวที่ฝาผนัง ในจิตรกรรมนั้น ทานก็ยังเห็น วิปริต สัญญาความสําคัญวามนุษย ไรประโยชน จริงๆ .
ดูกอนคนตาบอด ทานยังจะเขาไปใกลรางที่วาง เปลา เหมือนพยับแดดที่ปรากฏตอหนา โดยอาการลวง เหมือนตนไมทองในความฝน เหมือนรูปของ มายากล นักเลนกลแสดงกลางฝูงชนวาเปนของจริง. ฟองที่อยูกลางดวงตา มีน้ําตา มีมูลตา เกิดที่ ดวงตานั้น สวนของตาตางๆ ก็มารวมกัน เหมือน กอนครั่ง ที่วางอยูในโพรงไม พระสุภาเถรี ผูมีดวงตา งาม มีใจไมของไมติดอยูในดวงตานั้น ก็ควักดวงตา ออกจากเบาตา สงมอบใหชายนักเลงหญิงผูนั้นทันที พรอมกับกลาววา เชิญนําดวงตานั้น ไปเถิด ขาพเจา ใหทาน.
ทันใดนั้นเอง ความรานรักในดวงตานั้นของชายนักเลงหญิงนั้นก็หายไป เขาขอขมาพระเถรีดวย คําวา ขาแตแมนางผูเปนพรหมจารี ขอความสวัสดี พึงมีแกแมนางเถิด ความประพฤติอนาจารเชนนี้ จัก ไมมีตอไปอีกละ.
พระสุภาเถรีกลาววา ทานกระทบกระทั่งชนเชนขาพเจา ก็เหมือน กอดกองไฟที่ลุกโชน เหมือนจับงูพิษราย ความสวัสดี ก็คงมีแกทานบางดอก ขาพเจารับขมาทาน. พระสุภาภิกษุณีนั้น พนจากชายนักเลงหญิงนั้น แลว ก็ไปสํานักพระพุทธเจาผูประเสริฐ พอเห็นพระ บุณยลักษณของพระพุทธเจาผูประเสริฐ จักษุก็กลับ เปนปกติเหมือนอยางเดิม.
ขอเชิญรับฟัง...