อรรถกถา สานุวาสีเถรเปตวัตถุที่ ๒
[เล่มที่ 49] พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย เปตวัตถุ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หนาที่ 370 - 383
อรรถกถา
สานุวาสีเถรเปตวัตถุที่ ๒
เมื่อพระคาสดาประทับอยู ในพระเวฬุวันมหาวิหาร ทรง พระปรารภเปรตผูเปนญาติ ของทานพระสานุวาสีเถระ จึงตรัส พระธรรมเทศนานี้มีคําเริ่มตนวากุณฺฑินาคริโย เถโร ดังนี้. ไดยินวา ในอดีตกาล ในกรุงพาราณสี พระราชโอรส ของพระราชาทรงพระนามกิตวะ ทรงกรีฑาในพระราชอุทยาน เมื่อเสด็จกลับทรงทอดพระเนตรเห็นพระปจเจกพุทธเจา พระองค หนึ่งนามวา สุเนตต กําลังเที่ยวบิณฑบาต ออกจากพระนคร เปน ผูเมาดวยความเมา เพราะความเปนใหญ มีจิตคิดประทุษรายวา สมณะโลนนี้ ไมกระทําอัญชลีอะไรๆ แกเรา เดินไป เสด็จลงจาก คอชางแลว ถามวา ทานไดบิณฑบาตบางไหม จึงรับบาตรจากมือ แลว ทุมลงที่พื้นดินใหตกไป.
ลําดับนั้น พระราชโอรสนั้นมีความ อาฆาตในฐานะอันไมสมควร มีจิตคิดประทุษราย พระปจเจกพุทธเจานั้น ผูไมแสดงความวิการ เพราะทานถึงความคงที่ ผู มีจิตผองใส อันตกแตง (ประกอบ) ดวยโสมนัสเวทนา แผไปดวย อํานาจกรุณา ตรวจดูอยูในที่ทุกสถาน จึงตรัสวา ทานไมรูจักเรา ผูเปนพระราชโอรสของพระเจากิตวะดอกหรือ ทานมองดูอยู จะทําอะไรเราได เมื่อไมอาจจึงหลีกไป. ก็พอพระราชโอรสหลีกไปเทานั้น ก็เกิดความเรารอนในรางกายเปนกําลัง เปรียบเหมือน ความเรารอนแหงไฟในนรก. เพราะวิบากกรรมนั้น พระราชโอรส นั้น จึงมีกายถูกความเรารอนเปนอันมากครองงํา ถูกทุกขเวทนา อยางแรงกลาเสียดแทง ทํากาละแลว บังเกิดในอเวจีมหานรก.
พระราชโอรสนั้น นอนหงาย นอนคว่ํา กลิ้งเกลือก พลิกขวา พลิกซาย โดยประการเปนอันมากในที่นั้น ไหมอยู ๘๔,๐๐๐ ป จุติจาก อัตตภาพนั้นแลว เสวยทุกขอันเกิดแตความหิวกระหาย ในหมูเปรต ตลอดกาลนับประมาณมิได จุติจากอัตตภาพนั้นแลว ในพุทธุปบาท กาลนี้ บังเกิดในเกวัฏฏคาม ใกลกุณฑินคร เขาเกิดญาณอันระลึก ชาติได เพราะเหตุนั้น เขาเมื่ออนุสรณถึงทุกขที่ตนเคยเสวยใน กาลกอน แมเจริญวัยแลว ก็ไมยอมไปจับปลากับพวกหมูญาติ เพราะกลัวบาป. เมื่อพวกญาติเหลานั้นพากันไป เขาก็แอบเสีย ไมปรารถนาจะฆาปลา เละเขาก็ไปทําลายขาย หรือจับปลาเปนๆ มาปลอยในน้ําเสีย พวกญาติ เมื่อไมชอบใจการกระทําเชนนั้นของ เขา จึงไลเขาออกจากบาน. แตเธอมีพี่ชายอยูคนหนึ่ง ซึ่งมีความ รักเขามาก.
สมัยนั้น ทานพระอานนท อาศัยกุณฑินคร อยูในสานุบรรพต. ลําดับนั้น บุตรชาวประมงนั้น ถูกพวกญาติทอดทิ้ง เที่ยวเรรอน ไปทุกแหงที่ถึงสถานที่แหงนั้นแลว เขาไปหาพระเถระในเวลาฉัน ภัตตาหาร พระเถระถามเธอแลว รูวาเธอตองการอาหาร จึงให ภัตตาหารแกเธอ เธอบริโภคภัตตาหารเสร็จแลว รูเรื่องนั้นแลว รูถึงความเลื่อมใสในธรรมกถา จึงกลาววา จักบวชไหมคุณ เธอเรียนถวายวา จักบวช ขอรับ. พระเถระ ครั้นใหเธอบรรพชา แลว พรอมกับเธอ ไดไปเฝาพระผูมีพระภาคเจา.
ลําดับนั้น พระศาสดา ตรัสกะพระเถระนั้นวา อานนท เธอ พึงชวยอนุเคราะห สามเณรนี้เถิด. แตเพราะสามเณรไมเคยกระทํากุศลไว เธอจึง มีลาภนอย. ลําดับนั้น พระศาสดาเมื่อจะทรงอนุเคราะหเธอ จึง แนะใหเธอตักน้ําดื่มใหเต็มหมอ เพื่อใหภิกษุบริโภค. อุบาสกและ อุบาสิกาทั้งหลายเห็นดังนั้น จึงเริ่มตั้งนิตยภัตเปนอันมากแกเธอ. สมัยตอมา เธอไดอุปสมบทแลว บรรลุพระอรหัต เปนพระเถระ พรอมกับภิกษุ ๑๒ รูป ไดอยูที่สานุบรรพต. ฝายพวกญาติของ เธอ ประมาณ ๕๐๐ คน มิไดกอสรางกุศลกรรมไว สรางแตบาป ธรรมมีมัจฉริยะเปนตน ทํากาละแลว บังเกิดในหมูเปรต.
ฝาย มารดาบิดาของเขา ระลึกอยูวา ในกาลกอนผูนี้ ถูกพวกเราขับไล ออกจากเรือน จึงไมเขาไปหาเธอ สงพี่ชายที่รักใครชอบใจในเธอ ไป. ในเวลาที่พระเถระเขาไปบิณฑบาตยังบาน เธอยันเขาขวา ลงที่พื้นดิน กระทําอัญชลี แสดงตน ไดกลาวคาถามีอาทิวา มาตา ปตา จ เต ภนฺเต มารดา บิดา ของทานขอรับ. เพื่อจะแสดงความ เกี่ยวพันกันแหงคาถา ๕ คาถาเบื้องตน มีอาทิวา กุณฺฑินาคริโย เถโร ดังนี้ พระธรรมสังคาหกาจารย จึงยกขึ้นตั้งไววา :-
พระเถระชาวกุณฑินคร รูปหนึ่ง อยูที่ ขาสานุวาสี มีนามวา โปฏฐปาทะ เปนสมณะ ผูมีอินทรีย อันอบรมดีแลว มารดาบิดาและพี่ชาย ของทานเกิดในยมโลก เสวยทุกขเวทนา ทํา กรรมอันลามก จึงจากโลกนี้ไปสูเปตโลก เปรต เหลานั้นถึงทุคคติ มีชองปากเทารูเข็ม ลําบาก ยิ่งนัก เปลือยกาย ซูบผอม มีความเกรงกลัวสดุง หวาดเสียวมาก มีการงานทารุณ ไมอาจแสดงตน แกพระเถระได เปรตผูเปนพี่ชายของทานตน เดียว เปลือยกายรีบไปนั่งคุกเขา ประนมมือ แสดงตนแกพระเถระ พระเถระไมใสใจถึง เปน ผูนิ่งเดินเลยไป เปรตนั้น จึงบอกใหพระเถระ วา ขาพเจาเปนพี่ชายของทาน ไปสูเปตโลก ขาแตทานผูเจริญ มารดาบิดาของทานเกิดใน ยมโลก เสวยทุกขเวทนา เพราะทําบาปกรรมไว จึงจากโลกนี้ ไปสูเปตโลก เปรตผูเปนมารดา บิดา ของทานทั้ง ๒ นั้น มีชองปากเทารูเข็ม ลําบากมาก เปลือยกาย ซูบผอม มีความเกรงกลัว สะดุงหวาดเสียวมาก มีการงานทารุณ. ไมอาจ แสดงตนแกทานได ขอทานจงเปนผูมีความกรุณา อนุเคราะหแกมารดาบิดาเถิด จงใหทาน แลวอุทิศ สวนกุศลไปใหพวกเรา พวกเราผูมีการงานอัน ทารุณ จักยังอัตตภาพใหเปนไปได เพราะทาน อันทานใหแลว.
บรรดาบทเหลานั้น บทวา กุณฺฑินาคริโย เถโร ไดแกพระเถระผูเกิดเติบโตในนครมีชื่ออยางนี้ บาลีวา กุณฺฑิกนคโร เถโร ดังนี้ก็มี บาลีนั้น ความก็อยางนี้. บทวา สานุวาสินิวาสิโก ไดแก ผูมีปกติอยูที่สานุบรรพต. บทวา โปฏปาโทติ นาเมน ไดแก เขามี ชื่อวา โปฏฐปาทะ.
บทวา สมโณ แปลวา เปนผูสงบบาป. บทวา ภาวิตินฺทฺริโย ความวา ผูอบรมสัทธินทรียเปนตนแลว ดวยอริยมรรค ภาวนาคือเปนพระอรหันต. บทวา ตสฺส ไดแก พระสานุวาสีเถระ นั้น. บทวา ทุคฺคตา ไดแก ผูไปสูทุกคติ.
บทวา สูจิกฏฏา ไดแก ผูมีชองปากเทารูเข็ม เพราะเปนเศราหมองดวยของเนาเปอย คือ อึดอัดอยู ไดแก ถูกความหิวกระหายอันไดนามวา สูจิกา บีบคั้นแลว อาจารยบางพวกกลาววา สูจิกณฺา ดังนี้ก็มี อธิบายวา บีบชองปาก, เหมือนกับรูเข็ม. บทวา กิสนฺตา ไดแก ผูมีกายและจิตลําบาก. บทวา นคฺคิโน ไดแก เปนผูมีรูปรางเปลือย คือไมมีทอนผา. บทวา กิสา ไดแก ผูมีรางกายซูบผอม เพราะมีรางกายเหลือแตเพียง หนังหุมกระดูก.
บทวา อุตฺตสนฺตา ไดแก ถึงความหวาดเสียว เพราะความเกรงกลัววา สมณะนี้เปนบุตรของเรา. บทวา มหตฺตาสา ไดแก เกิดมหาภัยขึ้น เพราะอาศัยกรรมที่ตนไดทําไวในปางกอน บทวา น ทสฺเสนฺติ ความวา ไมแสดงตน คือ ไมยอมเผชิญหนากัน. บทวา กุรูริโน แปลวาผูมีการงานทารุณ.
บทวา ตสฺส ภาตา ไดแก เปรตผูเปนพี่ชายของสานุวาสีเถระ. บทวา วิตริตฺวา แปลวา เปนผูรีบขามไปแลว, อธิบายวา มีภัย เกิดแตความสะดุง เพราะเกรงกลัว. อีกอยางหนึ่งบาลีวา วิตุริตฺวา ดังนี้ก็มี อธิบายวาเปนผูรีบดวน คือ รีบไป. บทวา เอกปเถ คือ ในหนทางสําหรับเดินไดคนเดียว. บทวา เอกโก คือไปคนเดียว ไมมี เพื่อน.
บทวา จตุกุณฺฑิโก ภวิตฺวาน ความวา ชื่อวา จฑุกุณฺฑิโก เพราะเสวยทุกขเวทนา คือ ยังอัตภาพใหเปนไปดวยองค ๔ อธิบาย วา ใชเขาทั้ง ๒ มือทั้ง ๒ เปนและยืน (คลานไป) อธิบายวา เปน อยางนั้น. จริงอยู เปรตนั้น ไดกระทําอยางนั้นวา การปกปดอวัยวะ อันยังหิริใหกําเริบ ยอมมีแตนี้.
บทวา เถรสฺส ทสฺสยีตุม ความวา อางคือ แสดงตนแกพระเถระ.
บทวา อมนฺสิกตฺวา ไดแก ไมทําไวในใจ คือ ไมนึกถึง อยางนี้วา ผูนี้ ชื่ออยางนี้.
บทวา โส จ ไดแก เปรตนั้น. บทวา ภาตา เปตคโต อห มีวาจาประกอบความวา เปรตนั้น กลาวอยางนี้ วา เราเปนพี่ชายในอัตภาพที่เปนอดีต, บัดนี้ เราเปนเปรตมา ในที่นี้ ดังนี้แลวจึงใหพระเถระรับรู. ก็เพื่อจะแสดงประการที่จะใหพระเถระรับรูได จึงไดกลาว คาถา ๓ คาถา โดยนัยมีอาทิวา มาตา ปตา จ ดังนี้. บรรดาบท เหลานั้น บทวา มาตา ปตา จ เต แปลวา มารดาและบิดาของทาน.
บทวา อนุกมฺปสฺสุ ความวา จงอนุเคราะห คือจงทําความเอ็นดู.
บทวา อนฺวาทิสาทิ แปลวา เจาะจง. บทวา โน ไดแก พวกเรา.
บทวา ตว ทินฺเนน ไดแก ดวยทานที่ทานใหแลว.
พระเถระ ครั้นไดฟงดังนั้นแลว เพื่อจะแสดงขอที่เปรตนั้น ปฏิบัติ จงกลาวคาถาทั้งหลายวา :- พระเถระกับภิกษุอื่นอีก ๑๒ รูป เที่ยวไป บิณฑบาตแลว กลับมาประชุมกันในที่เดียวกัน เพราะเหตุแหงภัตกิจ, พระเถระจึงกลาวกะภิกษุ ทั้งหมดนั้นวา ขอทานทั้งหลายจงใหภัตตาหาร ที่ทานไดแลวแกกระผมเถิด กระผมจักทําสังฆทาน เพื่ออนุเคราะหหมูญาติ ภิกษุเหลานั้น จึง มอบถวายพระเถระ พระเถระจึงนิมนตสงฆ ถวายสังฆทานแลว อุทิศสวนกุศลไปใหมารดา บิดาและพี่ชาย ดวยอุทิศเจตนาวา ขอทานนี้ จง สําเร็จแกญาติทั้งหลายของเรา ขอญาติทั้งหลาย จงมีความสุขเถิด ในลําดับที่อุทิศใหนั่นเอง โภชนะอันประณีต สมบูรณ มีแกงและกับหลาย อยาง เกิดขึ้นแกเปรตเหลานั้น ภายหลังเปรตผู เปนพี่ชาย มีผิวพรรณดีมีกําลัง มีความสุข ไดไป แสดงตนแกพระเถระ แลวกลาววา ขาแตทาน ผูเจริญ โภชนะเปนอันมาก ที่พวกขาพเจาไดแลว แตขอทานจงดู ขาพเจาทั้งหลาย ยังเปนคนเปลือยกายอยู ขอทานจงพยายาม ใหขาพเจาทั้งหลาย ไดผานุงหมดวยเถิด พระเถระเลือกเก็บผาจาก กองหยากเหยื่อเอามาทําจีวรแลว ถวายสงฆอัน มาจากจาตุรทิศ ครั้นถวายแลว ไดอุทิศสวนกุศล ใหมารดาบิดาและพี่ชาย ดวยอุทิศเจตนาวา ขอ ทานนี้ จงสําเร็จแกญาติทั้งหลายเถิด ขอพวกญาติ ของเรา จงมีความสุขเถิด
ในลําดับแหงการอุทิศ นั้นเอง ผาทั้งหลายไดเกิดขึ้นแกเปรตเหลานั้น ภายหลังเปรตเหลานั้น นุงหมผาเรียบรอย แลว ไดมาแสดงตนแกพระเถระ กลาววา ขาแตทานผูเจริญ ขาพเจาทั้งหลาย มีผิวพรรณ ดี มีกําลัง มีความสุข มีผานุง ผาหม มากกวาผาที่มีในแควนของพระเจานันทราช ผา นุงผาหมทั้งหลาย ของพวกเราไพบูลยและมีคา มาก คือ ผาไหม ผาขนสัตว ผาเปอกไม ผาฝาย ฝาปาน ผาดายแกมไหม ผาเหลานั้น แขวนอยู ในอากาศ ขาพเจาทั้งหลายเลือกนุงหมแตผืนที่ พอใจ ขอทานจงพยายาม ใหพวกขาพเจาได บานเรือนเถิด พระเถระสรางกุฏี มุงดวยใบไม แลวไดถวายสงฆ ซึ่งมาแตจตุรทิศ ครั้นแลวได อุทิศสวนกุศล ใหมารดาบิดาและพี่ชาย ดวยอุทิศเจตนาวา ขอผลแตงการถวายกุฏีนี้ จงสําเร็จแก พวกญาติของเรา ขอพวกญาติของเรา จงมีความ สุขเถิด
ในลําดับแหงการอุทิศนั่นเอง เรือน ทั้งหลาย คือ ปราสาทและเรือนอยางอื่นๆ อัน บุญกรรมกําหนดแบงไวเปนสวนๆ เกิดขึ้นแลว แกเปรตเหลานั้น เรือนของพวกเราในเปตโลกนี้ ไมเหมือนกับเรือนในมนุษยโลก. เรือนของพวก เราในเปตโลกนี้ งามรุงเรืองสวางไสวไปทั่วทั้ง ๘ ทิศ เหมือนเรือนในเทวโลก แตพวกเรายังไม มีน้ําดื่ม ขาแตทานผูเจริญ ขอทานจงพยายาม ใหพวกขาพเจา ไดดื่มดวยเถิด พระเถระจึงตัก น้ําเต็มธรรมกรก แลวถวายสงฆ ซึ่งมาแตจตุรทิศ แลวไดอุทิศสวนกุศลใหแกมารดาบิดาและพี่ชาย ดวยอุทิศเจตนาวา ขอผลทานนี้ จงสําเร็จแกพวก ญาติของเรา ขอพวกญาติของเรา จงมีความสุข เถิด
ในลําดัดแหงการอุทิศนั่นเอง น้ําดื่ม คือ สระโบกขรณีกวาง ๔ เหลี่ยม ลึกมีน้ําเย็น มีทา ราบเรียบดี น้ําเย็นกลิ่นหอมหาที่เปรียบมิได ดารดาษดวยกอปทุมและอุบลเต็มดวยละออง เกสรบัว อันรวงหลนบนวารี ไดเกิดขึ้น เปรต เหลานั้น อาบและดื่มกินในสระนั้นแลวไปแสดงตนแกพระเถระแลวกลาววา ขาแตทานผูเจริญ น้ําดื่มของพวกขาพเจา มากเพียงพอแลว บาป ยอมเผล็ดผลเปนทุกขแกพวกขาพเจา พวกขาพเจาพากันเที่ยวไปลําบากในภูมิภาค อันมีกอน กรวดและหนอหญาคา ขอทานพยายาม ใหพวก ขาพเจา ไดยานอยางใดอยางหนึ่งเถิด พระเถระ ไดรองเทาแลว ถวายสงฆ ซึ่งมาแตจตุรทิศ ครั้น แลวอุทิศสวนกุศลใหมารดาบิดาและพี่ชาย ดวย ทิศเจตนาวา ขอผลทานนี้ จงสําเร็จแกพวกญาติ ของเรา ขอพวกญาติของเรา จงมีความสุขเถิด ในลําดับแหงการอุทิศนั่นเอง เปรตทั้งหลาย ได พากันมาแสดงตนใหปรากฏดวยรถแลวกลาววา ขาแตทานผูเจริญ พวกขาพเจา เปนผูอันทาน อนุเคราะหแลว ดวยการใหขาว ผานุง ผาหม เรือน น้ําดื่ม และ ยาน เพราะฉะนั้น ขาพเจา ทั้งหลาย จึงมาเพื่อจะไหวทานผูเปนมุนี มีความ กรุณาในโลก.
บรรดาบทเหลานั้น บทวา เถโร จริตฺวา ปณฺฑาย ความวา พระเถระเที่ยวจาริกไปบิณฑบาต. บทวา ภิกฺขู อฺเ จ ทฺวาทส ความวา ภิกษุอยูกับพระเถระและภิกษุอื่นอีก ๑๒ รูป ประชุม รวมในที่เดียวกัน. หากมีคําถามสอดเขามาวา เพราะเหตุไร
ตอบวา เพราะสวนพิเศษแหงภัตเปนเหตุ. อธิบายวา เพราะภัตกิจ เปนเหตุ คือ เพราะการฉันเปนเหตุ.
บทวา เต โดยภิกษุเหลานั้น. บทวา ยถา ลทฺธ แปลวา ตามที่ได. บทวา ททาถ แปลวาจงให. บทวา นิยฺยาทยึสุ แปลวา ไดใหแลว. บทวา สงฺฆ นิมนฺตยิ ความวา นิมนตภิกษุ ๑๒ รูปนั่นแหละ เพื่อฉันภัตตาหารนั้น โดย สังฆุทเทศ อุทิศสงฆ. บทวา อนฺวาทิสิ ไดแก อุทิศให. บรรดา ญาติเหลานั้น เพื่อจะแสดงญาติที่ตนเจาะจงเหลานั้น จึงกลาวคํา วา ขอผลทานนี้จงสําเร็จแกมารดา บิดา และพี่ชาย ขอผลทานนี้จง สําเร็จแกพวกญาติของเราขอพวกญาติจงมีความสุขเถิด. บทวา สมนนฺตรานุทิทิฏเ แปลวา พรอมกันการอุทิศ นั่นเอง.
บทวา โภชน อุปปชฺชถ ความวา โภชนะยอมเกิดแกเปรต เหลานั้น. เพื่อจะเลี่ยงคําถามวา โภชนะเชนไร จึงกลาววา โภชนะอันสะอาด. บรรดาบทเหลานั้น บทวา อเนกรสพฺยฺชน ไดแก ประกอบดวยกับขาวมีรสตางๆ หรือวา มีรสหลายอยาง และมีกับขาวหลายอยาง. บทวา ตโต ไดแก ภายหลังแตการไดโภชนะ.
บทวา อุทฺทสฺสยี ภาตา ความวา เปรตผูเปนพี่ชาย แสดง ตนแกพระเถระ. บทวา วณฺณวา พลวา สุขี ความวา เพราะการได โภชนะนั้น ทันใดนั้นเอง เปรตนั้นสมบูรณดวยรูป สมบูรณดวย กําลัง มีความสุขทีเดียว. บทวา ปหูต โภชน ภนฺเต ความวา ทานผูเจริญ โภชนะมากมาย คือมิใชนอย อันเราไดแลว เพราะ อานุภาพทานของทาน. บทวา ปสฺส นคฺคามฺหเส ความวา ทานจงดู แตพวกเราเปนคนเปลือยกาย เพราะฉะนั้น ขอทานจงบากบั่น กระทําความพยายามอยางนั้นเถิด ขอรับ.
บทวา ยถา วตฺถ ลภามเส ความวา ขอทานทั้งหลายจงพยายามโดยประการ คือโดยความ พยายามที่ขาพเจาทั้งหมดพึงไดผาเถิด. บทวา สงฺการกกูฏมฺหา ไดแก จากกองหยากเยื่อในที่นั้นๆ . บทวา อุจฺจินิตฺวาน ไดแก ถือเอาโดยการแสวงหา. บทวา นนฺตเก ไดแก ทอนผาที่เขาทิ้งมีชายขาด. ก็เพราะผาเหลานั้น ชื่อวา เปนผาทอนเกาขาดรุงริ่ง พระเถระเอาผาเหลานั้นทําเปนจีวรถวาย สงฆ เพราะฉะนั้น ทานจึงกลาววา ทําผาทอนเกาใหเปนผืนผา แลวอุทิศสงฆผูมาจากจตุรทิศ บรรดาบทเหลานั้น
บทวา สงฺเฆ จาตุทฺทิเส อท ความวา ไดถวายแกสงฆ ผูมาจากทิศทั้ง ๔. ก็บทวา สงฺเฆ จาตุทฺทิเส นี้ เปนสัตตมีวิภัติลงในอรรถแหง จตุตถีวิภัติ. บทวา สุวตฺถวสโน แปลวา เปนนุงหมผาดี. บทวา เถรสฺส ทสฺสยีตุม ความวา แสดงตน คืออางตน ไดแกปรากฏ ตนแกพระเถระ. ผาชื่อวาปฏิจฉทา เพราะเปนที่ปกปด บทวา กูฏาคารนิเวสนา ไดแก เรือนที่เปนปราสาท และ ที่อยูอาศัยอื่นจากปราสาทนั้น. จริงอยู บทวา กูฏาคารนิเวสนา นี้ ทานกลาวโดยเปนลิงควิปลาส.
บทวา วิภตฺตา ไดแก ที่เขาจัด แบงโดยสันฐาน ๔ เหลี่ยมเทากัน ยาว และกลม. บทวา ภาคโส มิตา แปลวา กําหนดเปนสวนๆ . บทวา โน ไดแก ขาพเจาทั้งหลาย บทวา อิธ ไดแก เปตโลกนี้. ศัพทวา อป ในบทวา อป ทิพฺเพสุ นี้ เปนเพียงนิบาต อธิบายวา ในเทวโลก. บทวา กรก ไดแก ธมกรก. บทวา ปูเรตฺวา แปลวา เต็ม ดวยน้ํา. บทวา วาริกิฺชกฺขปูริตา ไดแก เหมือน้ําในที่นั้นๆ ดารดาษเต็มดวยเกสรปทุมและอุบล เปนตน บทวา ผลนฺติ แปลวา ยอมบาน อธิบายวา แตกออกที่สนเทาและริมๆ เทาเปนตน. บทวา อาหิณฺฑมานา ไดแก เที่ยวไปอยู. บทวา ขฺชาม แปลวา เขยกไป. บทวา สกฺขเร กุสกณฺฏเก ไดแก ในภูมิภาค อันมีกอนกรวด และหนอหญาคา อธิบายวา เหยียบลงที่กอนกรวด และหนอหญาคา.
บทวา ยาน ไดแก ยานชนิดใดชนิดหนึ่ง มีรถ และลอเลือนเปนตน. บทวา สิปาฏิก ไดแก รองเทาชั้นเดียว. ม อักษรในบทวา รเถน มาคมุ นี้ ทําการเชื่อมบท คือ มาดวยรถ. บทวา อุภย แปลวา ดวยการใหทั้ง ๒ คือ ดวยการ ใหยาน และดวยการใหปจจัย ๔ มีภัตเปนตน จริงอยู ในการให ๒ อยางนั้น แมการใหเภสัช ทานก็สงเคราะหดวยการใหน้ําดื่ม คําที่เหลืองายทั้งนั้น เพราะมีนัยดังกลาวแลวในหนหลังนั่นแล พระเถระกราบทูลเรื่องนั้นแดพระผูมีพระภาคเจา
พระผูมีพระภาคเจาทรงทําเรื่องนั้นใหเปนอัตถุปปตติเหตุ จึงตรัสวา เปรตเหลานี้ ยอมเสวยทุกขอยางใหญในบัดนี้ ฉันใด แมทานก็ ฉันนั้น เปนเปรตในอัตตภาพอันเปนลําดับอันเปนอดีต แตอัตตภาพ นี้ยอมเสวยทุกขใหญ ดังนี้แลว อันพระเถระทูลอาราธนา จึงทรง แสดงเรื่องสุตตเปรตแลวทรงแสดงธรรมแกบริษัทผูถึงพรอมแลว มหาชนไดฟงเรื่องนั้นแลว เกิดความสลดใจ ไดเปนผูยินดีในบุญ กรรมมีทานและศีลเปนตนแล.
จบ อรรถกถาสานุวาสีเถรเปตวัตถุที่ ๒
ขอเชิญอ่านพระสูตร