ไม่สามารถที่จะประจักษ์เพียงด้วยความคิด

ผู้ฟัง. ความรู้แค่ขั้นคาดคะเนก็ยังยากครับท่าน อ. ครับ เพราะว่าอย่างชีวิตประจำวันที่ผมกล่าวว่ามีโทสะมากในชีวิตประจำวัน ซึ่งจะคาดคะเนว่า มีโลภะแทรกว่ายึดถือว่าเป็นโทสะว่าเป็นเราเนี่ย ตอนนั้นยังรู้สึกว่าไกลด้วย เป็นความไม่มั่นใจด้วยว่าใช่หรือไม่ใช่ มีหรือไม่มี แต่ตามปริยัติที่เราเรียนมาก็ว่ามี

อ. ค่ะ เพราะฉะนั้น ความลึกซึ้งของธัมมะไม่สามารถที่จะประจักษ์เพียงด้วยความคิด คิดยังไงก็ไม่ใช่การรู้ลักษณะของสภาพธัมมะ แล้วก็สภาพธัมมะที่ปรากฏนะค่ะจะปรากฏทีละลักษณะ ขณะที่ทิฏฐิเกิด ขณะนั้น จะไม่มีลักษณะของโลภะให้รู้ เพราะขณะนั้นลักษณะของทิฏฐิปรากฏ ขณะที่มานะปรากฏ ขณะนั้นก็ไม่มีลักษณะของโลภะปรากฏ ทั้งๆ ที่โดยการศึกษาทราบว่า จิตหนึ่งขณะที่เกิด จะต้องมีเจตสิกเกิดร่วมด้วยหลายประเภทนะคะ แต่ว่าขณะใดที่สติระลึกลักษณะของสภาพธัมมะใด เฉพาะลักษณะของสภาพธัมมะนั้นเท่านั้นที่ปรากฏที่จะเริ่มรู้ลักษณะนั้น ขณะนี้ทุกคนก็ฟังและก็ไม่ลืมนะคะว่าเป็นธรรมทั้งหมด ถูกต้องไหมคะ

ผู้ฟัง. ครับ ขั้นการฟัง

อ. ขั้นการฟัง สติเกิดระลึก ใช้คำว่าระลึก ไม่ได้คิดอะไรเลยที่จะต้องระลึกว่าเมื่อวานนี้ เมื่อเช้านี้ ฟังอะไร แต่เพราะเข้าใจถูกต้องว่า ขณะนี้เป็นธัมมะ เพราะฉะนั้นสติเป็นสภาพธัมมะที่ระลึกลักษณะที่ปรากฏ นี่อีกระดับหนึ่งใช่ไหมคะ เวลาฟังธัมมะแล้วก็ต้องไตร่ตรองข้อความที่ได้ยิน นี่ก็เป็นสติอีกระดับหนึ่ง คือระลึกเรื่องราวที่เคยได้ยินได้ฟัง แต่ขณะนี้สภาพธัมมะกำลังปรากฏไม่เคยขาดและไม่ว่าจะเป็นทางตา…ใจ ถ้าสติไม่เกิด ก็ไม่ได้ระลึกที่ลักษณะหนึ่งลักษณะใดเลย แต่เวลาที่สติเกิดนะค่ะ สติเป็นสภาพธัมมะที่ระลึก จะเข้าใจความหมายของคำนี้ขณะที่สติระลึกตรงลักษณะของสภาพธัมมะว่าสติระลึกตรงนั้น ระลึกคือ ไม่ลืมว่าเป็นธัมมะจึงระลึกตรงลักษณะ เพราะฉะนั้นสติ (ระลึก) ที่เป็นสติปัฏฐาน ไม่ใช่ระลึกเป็นคำ แต่ระลึกลักษณะ เพราะรู้ว่าขณะนี้เป็นแต่ละลักษณะที่ปรากฏ เพราะฉะนั้น ไม่มีใครไปทำหน้าที่ของสติได้เลยค่ะ และก็ไปบังคับให้สติเกิดไม่ได้ ทุกคนอยากจะให้สติเกิดมากๆ นะคะ ถึงจะถามว่าทำยังไง ทำยังไงสติจะเกิด ทำยังไงก็ไม่มีทางเป็นไปได้เลยค่ะ เพราะว่ามีอัตตาตัวตนที่จะทำเพราะฉะนั้น เมื่อพูดคำว่า สติ และใช้คำว่าสติปัฏฐาน เป็นสภาพที่ระลึกรู้ลักษณะของสภาพธัมมะที่ปรากฏขณะนี้ ซึ่งเป็นเครื่องยืนยันแล้วนะคะว่า มีความเข้าใจคำนี้ (เมื่อสติระลึก) ไม่ได้เป็นการนึกคำ แต่มีลักษณะที่สติระลึกรู้ตรงนั้นเมื่อไหร่ นั่นคือสติเกิดทำหน้าที่ของสติคือระลึกรู้ลักษณะที่กำลังปรากฏ