สานุสูตร วาดวยสามเณรถูกยักษสิง
[เล่มที่ 25] พระสุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สคาถวรรค เล่ม ๑ ภาค ๒ - หนาที่ 397
๕. สานุสูตร
วาดวยสามเณรถูกยักษสิง
[๘๑๔] สมัยหนึ่ง พระผูมีพระภาคเจาประทับอยูในพระวิหารเชตวัน อารามของทานอนาถบิณฑิกเศรษฐี ในกรุงสาวัตถี. สมัยนั้นแล บุตรของอุบาสิกาคนหนึ่งชื่อสานุ ถูกยักษเขาสิง
[๘๑๕] ครั้งนั้นแล อุบาสิกานั้นไดปริเวทนาการกลาวคาถาเหลานี้ในเวลานั้นวา ฉันไดสดับตอพระอรหันตทั้งหลายวา ชนเหลาใดเขาอยูอุโบสถอันประกอบ ดวยองค ๘ ประการดวยดี ตลอดดิถีที่ ๑๔ ที่ ๑๕ และที่ ๘ แหงปกษ ทั้งตลอดปาริหาริกปกษ ประพฤติพรหมจรรยอยู ยักษทั้งหลายยอมไมเลนกับชนเหลานั้น บัดนี้ ฉันเห็นในวันนี้ยักษเลนกับสามเณรสานุ
[๘๑๖] ยักษกลาววา ทานไดสดับตอพระอรหันตทั้งหลายวา ชนเหลาใดเขาอยูอุโบสถอันประกอบดวยองค ๘ ประการดวยดี ตลอดดิถีที่ ๑๔ ที่ ๑๕ และที่ ๘ แหงปกษ ทั้งตลอดปาริหาริกปกษ ประพฤติพรหมจรรยอยู ยักษทั้งหลายยอมไมเลนกับชนเหลานั้น เปนการชอบ ทานพึงบอกสานุผูฟนขึ้นแลว
พระสุตตันตปฎก สังยุตตนิกาย สคาถวรรคเลม ๑ ภาค ๒ - หนาที่ 398
วา ยักษสั่งคํานี้ไววา ทานอยาไดกระทําธรรมอันลามกทั้งในที่แจงและที่ลับ ถาทานจักกระทํากรรมอันลามกไซรถึงทานจะเหาะหนีไปก็ไมพนจากทุกข.
[๘๑๗] สามเณรสานุฟนขึ้นแลวกลาววา โยม ญาติและมิตรทั้งหลายยอมรองไหถึงคนที่ตายแลวหรือยังเปนอยูแตหายไป โยมยังเห็นฉันเปนอยู ไฉนโยม จึงรองไหถึงฉัน.
[๘๑๘] อุบาสิกากลาววา ลูกเอย ญาติและมิตรทั้งหลายยอมรองไหถึงคนที่ตายแลวหรือยังเปนอยูแตหายไป แตคนใดละกามทั้งหลายแลวจะกลับมาในกามนี้อีก ลูกรัก ญาติและมิตร ทั้งหลายยอมรองไหถึงคนนั้น เพราะเขาเปนอยูตอไปอีกก็เหมือนตายแลว แนพอ เรายกทานขึ้นจากเถารึงที่ยังรอนระอุแลว ทานอยากจะตกลงไปสูเถารึงอีก แนพอ เรายกทานขึ้นจากเหวแลว ทานอยากจะตกลงไปสูเหวอีก เราจะโพนทะนาแก
พระสุตตันตปฎก สังยุตตนิกาย สคาถวรรคเลม ๑ ภาค ๒ - หนาที่ 399
ใครเลาวา ขอทานจงชวยกัน ขอความเจริญจงมีแกทาน ประดุจสิ่งของที่ขนออกแลวจากเรือนที่ไฟไหม แต่ทานอยากจะเผามันเสียอีก.
อรรถกถาสานุสูตร
พึงทราบวินิจฉัยในสานุสูตรที่ ๕ ตอไปนี้ :-
บทวา ยกฺเขน คหิโต โหติ ความวา เลากันวา บุตรนั้นเปนบุตรคนเดียวของอุบาสิกานั้น. ครั้งนั้น นางใหบุตรนั้นบรรพชาในเวลาเปนหนุมแล. สานุสามเณรนั้น ตั้งแตเวลาบรรพชาแลว มีศีลถึงพรอมดวยวัตร. สามเณรไดทําวัตรแกอาจารยอุปชฌายะและพระอาคันตุกะเปนตน เดือนละแปดวัน ลุกแตเชาเขาไปตั้งน้ําไวในโรงน้ํา กวาดโรงฟงธรรม ตามประทีป ประกาศฟงธรรมดวยเสียงไพเราะ. พวกภิกษุทราบกําลังของสามเณรนั้น จึงเชื้อเชิญวา พอเณร จงกลาวบทสรภัญญะเถิด. สามเณรนั้นไมนําอะไรมาอางวาลมเสียดแทงหัวใจของผม หรือโรคไอรบกวน ขึ้นธรรมาสนกลาวบทสรภัญญะ เหมือนยังแมน้ําคงคาในอากาศใหตกลงอยูฉะนั้น ลงมากลาววา ขอสวนบุญในสรภัญญะนี้ จงมีแกมารดาบิดาของขาพเจาเถิด. สวนมารดาบิดาของสามเณรนั้นไมรูวาสวนบุญสามเณรนั้นใหแลว. ก็มารดาของสามเณรในอัตภาพกอนนั้นเกิดเปนนางยักษิณี นางมากับพวกเทวดาฟงธรรมแลว จึงกลาววา ลูก ขาพเจาขออนุโมทนาสวนบุญอันสามเณรใหแลว. ก็ธรรมดาพวกภิกษุผูถึง พรอมดวยศีล ยอมเปนที่รักของโลกพรอมทั้งเทวโลกดวยประการฉะนี้. เหลา
พระสุตตันตปฎก สังยุตตนิกาย สคาถวรรคเลม ๑ ภาค ๒ - หนาที่ 400
เทวดามีความละอาย มีความเคารพในสามเณรนั้น ยอมสําคัญสามเณรนั้น เหมือนทาวมหาพรหม และเหมือนกองไฟ ยกนางยักษิณีนั้นขึ้นเปนที่เคารพดูแล ดวยความเคารพในสามเณร ไดใหอาสนะ น้ํา กอนขาวอันล้ําเลิศแกนางยักษิณีดวยสําคัญวา มารดาของสานุ ดังนี้ ในสถานที่ฟงธรรมและยักขสมาคม เปนตน พวกยักษผูมีศักดิ์ใหญ พบนางยักษิณีนั้นหลีกทางใหลุกจากอาสนะ
ครั้งนั้น สามเณรนั้น ถึงความเจริญ มีอินทรียแกกลา ถูกความไมยินดีบีบคั้น เมื่อไมอาจจะบรรเทาความไมยินดีได จึงปลอยใหผมและเล็บยาวรกรุงรัง ทั้งสบงและจีวรสกปรกเหลือเกิน ไมบอกแกใคร ถือบาตรและจีวรไปยังประตูเรือนของมารดาแตผูเดียวเทานั้น. อุบาสิกาเห็นสามเณร ไหวแลว ไดกลาววา ลูก เมื่อกอน เจามาในที่นี้กับอาจารยอุปชฌายะหรือภิกษุหนุมและสามเณร เพราะเหตุไร ในวันนี้ เจามาแลวแตผูเดียวเลา. สามเณรนั้นบอกความเปนผูกระสัน. อุบาสิกาเปนคนมีศรัทธา แสดงโทษในการอยูครองเรือนโดยประการตางๆ กลาวสอนสามเณร เมื่อไมอาจจะใหสามเณรนั้นยินยอมได คิดวา กระไรเสีย สามเณรจักกําหนดแมตามธรรมดาของตนได จึงชักชวนกลาววา ลูก เจาจงหยุดอยูจนกวาแมจะใหจัดขาวยาคูและภัตพรอมแกเจา แมจักถวายผาที่พอใจแกเจาผูดื่มขาวยาคูทําภัตกิจเสร็จแลว ดังนี้แลว จึงจัดอาสนะถวาย. สามเณรนั่งแลว. อุบาสิกาใหจัดขาวยาคูและของขบเคี้ยว ถวายเสร็จแลวโดยครูเดียวเทานั้น.
ตอมา นางคิดวา จักใหจัดภัตใหพรอม นั่งซาวขาวอยูในที่ไมไกล. สมัยนั้น นางยักษิณีนั้น รําพึงอยูวา สามเณรไดอาหารอะไร ในที่ไหนหนอแล หรือไมได รูวา สามเณรนั้นนั่งแลวเพราะ จะสึก คิดวา สามเณรอยาพึงใหความละอายเกิดขึ้นระหวางเทวดาของเรา เราจะไปทําอันตรายในการสึกของสามเณรนั้น มาแลวสิงที่รางบิดคอใหลมลงที่
พระสุตตันตปฎก สังยุตตนิกาย สคาถวรรคเลม ๑ ภาค ๒ - หนาที่ 401
พื้น. สามเณรนั้น มีนัยตาเหลือก น้ําลายไหล ดิ้นอยูที่พื้น. เพราะเหตุนั้น ทานจึงกลาววา บุตรชื่อวาสานุของอุบาสิกาถูกยักษสิงแลว
บทวา อชฺฌภาสิ ความวาอุบาสิกา เห็นอาการแปลกนั้นของบุตร มาแลวโดยเร็ว กอดบุตรใหนอนบนขา. ชาวบานทั้งสิ้นมาทําพิธีมีพลีกรรมเปนตน. อุบาสิกา เมื่อคร่ําคราญ ไดกลาวคาถาเหลานี้.
บทวา ปาริหาริกปกฺขฺจ ความวา พวกมนุษยคิดวา เราจักทําการรับและการสงอุโบสถดิถีที่ ๘ จึงสมาทานองคอุโบสถในดิถีที่ ๗ บาง ดิถีที่ ๙ บาง. เมื่อทําการรับและการสงดิถีที่ ๑๔ และ ๑๕ สมาทานในดิถีที่ ๑๓ บาง ในวันปาฏิบทบาง. มนุษย0คิดวา พวกเราจักทําการสงการอยูจําพรรษา เปนผูรักษาอุโบสถเปนนิตยกึ่งเดือนระหวางปวารณาทั้งสอง. อุบาสิกา หมายเอาขอนี้ จึงกลาววา ปาริหาริกปกฺขฺจ.
บทวา อฏงฺคสุสมาคต ความวา ประกอบดวย คือ ประกอบดีแลวดวยองค ๘.
บทวา พฺรหฺมจริย แปลวา ประพฤติประเสริฐ.
บทวา น เตหิ ยกฺขา กีฬนฺติ ความวา พวกยักษ ยอมไมสิงชนเหลานั้นเลน. นางยักษิณีสิงที่รางของสามเณรแลว จึงกลาวคาถาเหลานี้วา จาตุทฺทสึ ดังนี้อีก.
บทวา อาวิ วายทิ วารโห ความวา ในที่ตอหนาหรือในที่ลับหลังใครๆ .
บทวา ปมุตฺยตฺถิ ตัดบทวา ปมุตฺติ อตฺถิ แปลวา ความพน มีอยู.
บทวา อุปฺปจฺจาป แปลวา แมเหาะไป. นางยักษิณีกลาววา ถาเจาจะเหาะหนีไปเหมือนนก แมอยางนั้นเจาก็พนไปไมได. ก็แลครั้นกลาวอยางนี้แลว จึงปลอยสามเณร. สามเณรลืมตา. มารดาสยายผม รองไหสะอึกสะอื้น. สามเณรนั้นไมรูวา เราถูกอมนุษยสิงแลว. ก็สามเณร แลดูอยู คิดวา ในกอน เรานั่งบนตั่งแลว มารดานั่งซาวขาวอยูในที่ไมไกลเรา แตเดี๋ยวนี้ เรานั่งแลวบนพื้น สวนมารดาของเรารองไหสะอึกสะอื้นอยู แมชาว
พระสุตตันตปฎก สังยุตตนิกาย สคาถวรรคเลม ๑ ภาค ๒ - หนาที่ 402
บานทั้งสิ้นก็ประชุมกันแลว นั่นอะไรกันหนอแล ดังนี้ ทั้งที่นอนนั่นแหละ กลาวคาถาวา มต วาอมฺม เปนตน
บทวา กาเม จชิตฺวาน ความวาละกามแมสองอยาง.
บทวา ปุน อาคจฺฉเต ไดแก ยอมมาดวยอํานาจการสึก.
บทวา ปุน ชีว มโต หิ โส ความวา คนใดสึกแลว แมจะเปนอยูตอไปอีก ก็เหมือนตายแลว เพราะฉะนั้น ญาติและมิตรทั้งหลายย่อมรองไหถึงบุคคลนั้น. บัดนี้ นางเมื่อแสดงโทษในการอยูครองเรือนแกสามเณรนั้น จึงกลาวคําเปนตนวา กุกฺกุฬา ดังนี้. บรรดาบทเหลานั้น
บทวา กุกฺกุฬา ความวาไดยินวาการอยูครองเรือนชื่อวา เถารึง เพราะอรรถวารอนระอุ.
บทวา กสฺส อุชฺฌาปยามเส ความวา มารดา กลาวอยางนี้วา ขอทานจงชวยกัน ขอความเจริญจงมีแกทานดังนี้ แลวกลาวอยูวา เจาอยากสึก ถูกยักษสิง เราจะยกโทษบอกอาการอันแปลกนี้แกใครเลา
บทวา ปุน ฑยฺหิตุมิจฺฉติ ความวา เจาออกจากเรือนบวชในพระพุทธศาสนาแลว เหมือนสิ่งของที่เขาขนออกแลวจากเรือนที่ไฟไหม แตทานยังปรารถนาจะถูกเผาในการอยูครองเรือน เชนถูกเผาใหญอีกหรือ. เมื่อมารดากลาวอยู สามเณรนั้นกําหนดแลว กลับไดหิริและโอตตัปปะ จึงกลาววา เราไมตองการเปนคฤหัสถ. ครั้งนั้น มารดาของสามเณรนั้น ยินดีวา ดีละลูก ดังนี้ ถวายโภชนะอันประณีตใหฉันแลว จึงถามวา ลูก เจาอายุกี่ป. สามเณรตอบวา แม ยี่สิบปบริบูรณ. อุบาสิกากลาววา ลูก ถาเชนนั้น ขอเจา จงทําการอุปสมบทเถิด ไดถวายผาจีวรแลว. สามเณรนั้น ใหทําจีวรแลว อุปสมบท เรียนพระพุทธพจนอยู ทรงพระไตรปฎก ยังพระพุทธพจนนั้นใหบริบูรณในอาคตสถานแหงศีลเปนตน ไมนาน บรรลุความเปนพระอรหันต