การเกิดของสติปัฏฐานจะเริ่มเกิดและสิ้นสุดที่ไหนในวิถีจิต

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

ขณะที่สติปัฏฐานเกิด ซึ่งเป็นการระลึกรู้ลักษณะของสภาพธรรมที่กำลังมีกำลังปรากฏตามความเป็นจริง นั้น สำหรับผู้ที่ยังไม่ได้รู้แจ้งอริยสัจจธรรมถึงความเป็นพระอรหันต์ ก็เป็นมหากุศลญาณปยุตตจิต (กุศลจิต ที่ประกอบด้วยปัญญา) ซึ่งก็คือ ชวนจิตทั้ง ๗ ขณะนั่นเอง เริ่มเกิดตั้งแต่ขณะที่ ๑ ไปจนถึง ขณะที่ ๗ แต่สำหรับบุคคลผู้ที่เป็นพระอรหันต์ เมื่อท่านระลึกรู้ลักษณะของสภาพธรรมที่กำลังมีกำลังปรากฏ ก็เป็นมหากิริยาญาณสัมปยุตตจิต (มหากิริยาที่ประกอบด้วยปัญญา) ก็คือ ชวนจิต ๗ ขณะ ของพระอรหันต์ เริ่มเกิดตั้งแต่ขณะที่ ๑ ไปจนถึง ขณะที่ ๗ ครับ

...ยินดีในความดีของทุกๆ ท่านครับ...

ขอบพระคุณ และขออนุโมทนาครับ

ขอเรียนถามเพิ่มเติมครับ

สติปัฏฐานที่เกิดจะเกิดขึ้นทางมโนทวารวิถีจิตหรือปัญจทวารวิถีจิตเท่านั้นหรือไม่ครับ

เรียนความเห็นที่ 3 ครับ

ปัญจทวาร คือ ทางที่ทำให้เกิดวิถีจิต ที่เป็นจิตประเภทต่างๆ ซึ่ง ปัญจะ หมายถึง ๕ เพราะฉะนั้น ปัญจทวาร จึงหมายถึง ทางทั้ง ๕ ที่ทำให้เกิดจิตประเภทต่างๆ ที่เป็นวิถีจิต ทั้ง ๕ ทาง คือ ตา หู จมูก ลิ้น กาย

มโนทวาร ทางที่ทำให้เกิดจิต (วิถีจิต) ที่รู้ได้ทางใจ

สติปัฏฐาน คือ กุศลจิตที่ประกอบด้วยปัญญาและเจตสิกฝ่ายดี มีศรัทธา สติ เป็นต้น ที่รู้ความจริงของสภาพธรรมที่กำลังปรากฏ ที่เป็นนามธรรม มีจิต เจตสิก และ รูปธรรม มี เสียง สี กลิ่น เป็นต้น ก็ได้ ครับ

ซึ่ง สำหรับ ปัญญา ที่เป็นอโมหเจตสิกเกิดกับจิตที่ดีงาม มีกุศลจิต เป็นต้น ในขณะที่สติปัฏฐานเกิด เป็นกุศลจิตที่ประกอบด้วยปัญญา สำหรับวิถีจิตนั้น กุศลจิตจะเกิดที่ชวนจิต และ ชวนจิตนั้น ไม่ได้มีเฉพาะทางมโนทวารเท่านั้น ชวนจิต เกิดได้ทางปัญจทวารด้วย ซึ่ง ชวนจิต ก็คือ จิตที่แล่นไป เป็นกุศลจิตบ้าง อกุศลจิตบ้าง เช่น ทางปัญจทวาร คือ อาศัย ทวาร คือ ตา หู จมูก ลิ้น กาย เมื่อมี สี มากระทบที่ตา เป็นปัจจัยให้มีการเห็นเกิดขึ้น เมื่อเห็นแล้ว จิตอื่นๆ เกิดสืบต่อ และก็ถึงชวนจิต

สำหรับปุถุชน ผู้ที่หนาด้วยกิเลส แม้เพียงเห็น เพียงสี ยังไม่รู้ว่าเป็นอะไรเลย ก็เกิดอกุศลจิตที่ชวนจิตแล้ว พอใจ ในสีสวยๆ อย่างรวดเร็ว โดยไม่รู้ตัว แม้แต่ทาง หู เมื่อได้ยินเสียงฟ้าผ่าดังมาก ขณะเพียงวิถีจิตแรก ยังไม่รู้ว่าเป็นเสียงฟ้าผ่า แต่ก็ได้ยินเสียงนั้นแล้ว เกิดจิตอื่นๆ สืบต่อ จนถึง ชวนจิต โดยมากก็เป็นอกุศล เมื่อได้ยินเสียงดัง เกิดโทสมูลจิตนั้น นี่แสดงว่า กุศล และ อกุศล สามารถเกิดได้ทางปัญจทวาร อย่างรวดเร็ว ไม่รู้ตัวเลย ทั้งทาง ตา หู จมูก ลิ้น กาย

จึงกลับมาที่ ประเด็นที่ว่า สติปัฏฐานเกิดทางปัญจทวาร คือ ทาง ตา หู จมูก ลิ้น กาย ได้หรือไม่

ตามที่กล่าวแล้วครับว่า สติปัฏฐาน ก็เป็นกุศล แต่เป็นกุศลที่ประกอบด้วยปัญญา เพราะฉะนั้น กุศลที่ประกอบด้วยปัญญา ก็สามารถเกิดทางปัญจทวารได้ เพราะ ทางปัญจทวารก็มีวิถีจิตที่เป็น ชวนจิตด้วย ครับ

ยกตัวอย่าง การเกิดสติปัฏฐานทางปัญจทวาร ว่ามีลักษณะอย่างไร นะครับ

ขณะนี้ได้ยินเสียง โสตวิญญาณ (จิตได้ยิน) เกิดขึ้น จิตอื่นๆ สืบต่อ เมื่อปัญญาถึงพร้อม สติปัฏฐานก็เกิดระลึกรู้ ลักษณะของเสียงนั้น โดยเกิดที่ชวนจิต ทางปัญจทวารระลึกรู้ว่า เสียงเป็นแต่เพียงธรรมไม่ใช่เรา ในขณะนั้น ครับ เพราะ เสียงที่เป็นอารมณ์ ตลอดวิถีทางปัญจทวาร ยังไม่ได้ดับไป กุศลจิตที่ประกอบด้วยปัญญาที่เป็นสติปัฏฐานก็เกิดรู้ลักษณะของรูป คือ เสียง ที่ยังไม่ได้ดับไปได้

เพราะฉะนั้น สติปัฏฐานก็สามารถเกิดได้ทั้งทางปัญจทวาร และ มโนทวาร แต่สำหรับทางปัญจทวารนั้น สติปัฏฐาน ไม่สามารถรู้ ลักษณะของนามได้ เพราะ ทางปัญจทวาร มี รูป เป็นอารมณ์ คือ สี เสียง กลิ่น รส สิ่งที่กระทบสัมผัส แต่ สติปัฏฐานก็ระลึกรู้ ลักษณะของรูปนั้น ทางปัญจทวาร ได้ ครับ แต่ก็ต้อง เป็นผู้มีปัญญามากพอสมควร และ สติปัฏฐาน ก็สามารถเกิดทางมโนทวาร ที่สามารถระลึกลักษณะของนามธรรมได้ มี จิต เจตสิก เป็นต้นได้ ครับ

เพราะฉะนั้น สติปัฏฐานไม่ปรากฏทางปัญจทวาร เพราะ จะต้องอบรมปัญญามามาก และ ที่สำคัญ สติปัฏฐาน ที่เกิดทางมโนทวาร ก็ต้อง ไม่ใช่เรื่องของการคิดนึก ตรึกพิจารณาตัวธรรม แต่ต้องเป็น สติและปัญญาที่ระลึกตรงลักษณะของสภาพธรรม ที่กำลังปรากฏ ในขณะนั้น โดยไม่ได้คิดนึกเป็นเรื่องเลย ครับ จึงเป็นเรื่องยากและไกล ซึ่ง สติปัฏฐาน ไม่ใช่การคิดนึกไตร่ตรองตัวสภาพธรรม เพราะถ้าเข้าใจว่า เป็นการคิดนึกถึงตัวสภาพธรรม ก็อาจจะทำให้เข้าใจว่า เกิดทางปัญจทวารไม่ได้ เพราะไม่สามารถคิดนึกได้ทางปัญจทวาร ครับ

สรุปได้ว่า สติปัฏฐานสามารถเกิดได้ทางปัญจทวารและมโนทวาร แต่แนะนำเพิ่มอีกครับ ว่า แต่ถ้าเป็นวิปัสสนาญาณ ในแต่ละขั้น จะเกิดทางมโนทวารเท่านั้น ไม่เกิดทางปัญจทวาร เพราะ วิปัสสนาญาณ มีการรู้ลักษณะของนามธรรม ตามความเป็นจริง ด้วยการแทงตลอด ซึ่งทางปัญจทวาร ไม่สามารถรู้นามได้ รู้ได้เฉพาะรูป จึงสามารถเกิดปัญญา ที่คมกล้า ที่รู้นามและรูป โดยนัยต่างๆ ตามความเป็นจริง วิปัสสนาญาณจึงเกิดเฉพาะทางมโนทวาร ส่วน สติปัฏฐาน เกิดได้ทั้งทางปัญจทวาร และ มโนทวาร ตามที่ได้อธิบายมา ครับ

ขออนุโมทนาครับ

มีความเข้าใจมากขึ้นขอบพระคุณ และขออนุโมทนาครับ