๙. เรื่องอุบาสิกาชื่อจุลกาล [๑๓๕]

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เล่ม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หน้า 221

๙. เรื่องอุบาสิกาชื่อจุลกาล [๑๓๕]

ข้อความเบื้องต้น

พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ในพระเชตวัน ทรงปรารภอุบาสกชื่อ จุลกาล ตรัสพระธรรมเทศนานี้ว่า "อตฺตนาว กตํ ปาปํ" เป็นต้น.

จุลกาลถูกกล่าวหาว่าเป็นโจร

ความพิสดารว่า วันหนึ่งพวกโจรขุดอุโมงค์ อันเจ้าของทั้งหลาย ติดตามแล้ว จึงทิ้งห่อภัณฑะไว้ข้างหน้าของอุบาสก ผู้ฟังธรรมกถาในวิหารตลอดราตรี เดินออกจากวิหารแต่เช้าตรู่มาสู่กรุงสาวัตถีแล้ว ก็หลบหนีไป โดยนัยที่กล่าวแล้วในเรื่องมหากาลนั่นแล. พวกมนุษย์เห็นเข้าแล้ว พูดว่า "คนนี้ ทำโจรกรรมในราตรีแล้ว ทำทีเหมือนฟังธรรม เที่ยวไป, ท่านทั้งหลายจงช่วยกันจับมันไว้ ดังนี้แล้ว โบยอุบาสกนั้น.

จุลกาลรอดตายเพราะนางกุมภทาสีช่วย

หมู่นางกุมภทาสี เดินไปท่าน้ำ ประสบเหตุนั้น จึงกล่าวว่า "นายท่านทั้งหลายจงหลีกไป, ท่านผู้นี้ย่อมไม่ทำกรรมเห็นปานนั้น" ดังนี้แล้ว ให้มนุษย์พวกนั้นปล่อยเขาแล้ว. เขาไปวิหาร บอกแก่ภิกษุทั้งหลายว่า "ท่านขอรับ ก็กระผมถูกมนุษย์ทั้งหลายให้ฉิบหายแล้ว, กระผมได้ชีวิต เพราะอาศัยพวกนางกุมภทาสี." ภิกษุทั้งหลายกราบทูลความนั้นแด่พระตถาคต.

จะเศร้าหมองหรือผ่องแผ้วเพราะตน

พระศาสดา ทรงสดับถ้อยคำของภิกษุเหล่านั้นแล้ว ตรัสว่า "ภิกษุ

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เล่ม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หน้า 222

ทั้งหลาย จุลกาลอุบาสก ได้ชีวิตเพราะอาศัยพวกนางกุมภทาสี และ ความที่ตนไม่ใช่ผู้ทำ ; ด้วยว่า ธรรมดาสัตว์เหล่านี้ทำบาปกรรมด้วยตนแล้ว ย่อมเศร้าหมองด้วยตนเอง ในอบายมีนรกเป็นต้น, ส่วนสัตว์ทั้งหลายทำกุศลแล้ว ไปสู่สุคติและนิพพาน ย่อมชื่อว่าบริสุทธิ์ได้ด้วยตนเอง "ดังนี้แล้ว ตรัสพระคาถานี้ว่า :-

๙. อตฺตนา ว กตํ ปาปํ อตฺตนา สงฺกิลิสฺสติ

อตฺตนา อกตํ ปาปํ อตฺตนา ว วิสุชฺฌติ

สุทฺธิ อสุทฺธิ ปจฺจตฺตํ นาญฺโ อญฺํ วิโสธเย.

"บาปอันผู้ใดทำแล้วด้วยตนเอง ผู้นั้นย่อมเศร้า

หมองด้วยตน; บาปอันผู้ใดไม่ทำด้วยตน, ผู้นั้นย่อม

บริสุทธิ์ด้วยตนเอง; ความบริสุทธิ์ไม่บริสุทธิ์ เป็น

ของเฉพาะตน, คนอื่นทำคนอื่นให้บริสุทธิ์ไม่ได้."

แก้อรรถ

ความแห่งพระคาถานั้นว่า :-

อกุศลกรรมเป็นกรรมอันผู้ใดทำแล้วด้วยตน, ผู้นั้นเมื่อเสวยทุกข์ ในอบาย ๔ ชื่อว่าเศร้าหมองด้วยตนเอง; ส่วนบาปอันผู้ใดไม่ได้ทำด้วยตน, ผู้นั้นเมื่อไปสู่สุคติและนิพพาน ชื่อว่าย่อมบริสุทธิ์ด้วยตนเอง, ความบริสุทธิ์กล่าวคือกุศลกรรม และความไม่บริสุทธิ์กล่าวคืออกุศลกรรม เป็นของเฉพาะตน คือย่อมเผล็ดผลเฉพาะในตนของสัตว์ผู้ทำทั้งหลาย. บุคคล

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เล่ม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หน้า 223

อื่นทำบุคคลอื่นให้บริสุทธิ์ไม่ได้ คือให้หมดจดไม่ได้เลย ให้เศร้าหมอง ไม่ได้เลย."

ในกาลจบเทศนา จุลกาลตั้งอยู่แล้วในโสดาปัตติผล. พระธรรมเทศนาได้มีประโยชน์แม้แก่บริษัทผู้ประชุมกัน ดังนี้แล.

เรื่องอุบาสกชื่อจุลกาล จบ.