๑๐. เรื่องนางปฏาจารา [๒๑๓]

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เล่ม ๑ ภาค ๒ ตอน ๔ - หน้า 139

๑๐. เรื่องนางปฏาจารา [๒๑๓]

ข้อความเบื้องต้น

พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ในพระเชตวัน ทรงปรารภนางปฏาจารา ตรัสพระธรรมเทศนานี้ว่า "น สนฺติ ปุตฺตา" เป็นต้น.

ไม่มีใครต้านทานมัจจุได้

เรื่องข้าพเจ้ากล่าวพิสดารไว้แล้ว ในการพรรณนาพระคาถาในสหัสสวรรค ว่า:-

"ก็ผู้ใดไม่เห็นความเกิดและความเสื่อม พึงเป็นอยู่สิ้น ๑๐๐ ปี, ความเป็นอยู่วันเดียวของผู้เห็นความเกิดและความเสื่อม ยังประเสริฐกว่าความเป็นอยู่ ของผู้นั้น"

ก็ในกาลนั้น พระศาสดาทรงทราบนางปฏาจาราว่า มีความโศกเบาบางแล้ว จึงตรัสว่า "ปฏาจารา ชื่อว่าปิยชนทั้งหลายมีบุตรเป็นต้น ย่อมไม่สามารถเป็นผู้ต้านทานหรือป้องกัน ของบุคคลผู้ไปสู่ปรโลกได้. เพราะฉะนั้น ชนเหล่านั้นแม้มีอยู่ ก็ชื่อว่าไม่มีแท้ อันการที่บัณฑิตชำระศีลให้หมดจดแล้ว ชำระหนทางเป็นที่ไปพระนิพพานเพื่อตนนั่นแล ย่อมควร" ดังนี้แล้ว เมื่อจะทรงแสดงธรรม ได้ทรงภาษิตพระคาถาเหล่านี้ ว่า :-

๑๐. น สนฺติ ปุตฺตา ตาณาย น ปิตา นปิ พนฺธวา อนฺตเกนาธิปนฺนสฺส นตฺถิ ญาตีสุ ตาณตา

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เล่ม ๑ ภาค ๒ ตอน ๔ - หน้า 140

เอตมตฺถวสํ ตฺวา ปณฺฑิโต สีลสํวุโต นิพฺพานคมนํ มคฺคํ ขิปฺปเม วิโสธเย.

"บัณฑิตทราบอำนาจเนื้อความว่า บุตรทั้งหลาย ย่อมไม่มีเพื่อต้านทาน, บิดาและพวกพ้องทั้งหลาย ก็ไม่มีเพื่อต้านทาน, เมื่อบุคคลถูกความตายครอบงำแล้ว, ความต้านทานในญาติทั้งหลายย่อมไม่มี, ดังนี้แล้ว เป็นผู้สำรวมในศีล พึงชำระทางเป็นที่ไปพระนิพพานให้หมดจดพลันทีเดียว."

แก้อรรถ

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ตาณาย ความว่า เพื่อความเป็นผู้ต้านทาน คือเพื่อประโยชน์แก่ความเป็นที่พึ่ง.

ญาติและเพื่อนผู้ใจดีที่เหลือเว้นบุตรและมารดาบิดาเสีย ชื่อว่าพวกพ้อง.

บทว่า อนฺตเกนาธิปนฺนสฺส คือ ผู้ถูกความตายครอบงำ. จริงอยู่ ในปัจจุบันกาล ปิยชนทั้งหลาย มีบุตรเป็นต้น แม้เป็นผู้ต้านทานได้ ด้วยการให้ข้าวและน้ำเป็นต้น และด้วยการช่วยกิจที่เกิดขึ้นแล้ว (แต่) ในเวลาตาย ชื่อย่อมไม่มีประโยชน์แก่การต้านทาน คือเพื่อประโยชน์แก่การป้องกัน เพราะความเป็นผู้ไม่สามารถเพื่อกางกั้นความตาย โดยอุบายอะไรๆ ได้ เพราะเหตุนั้นแล พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสว่า "นตฺถิ าตีสุ ตาณตา."

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เล่ม ๑ ภาค ๒ ตอน ๔ - หน้า 141

บทว่า เอตมตฺถวสํ ความว่า บัณฑิตทราบเหตุนั้น กล่าวคือความที่ชนเหล่านั้น เป็นผู้ไม่สามารถ เพื่อจะเป็นผู้ต้านทานแก่กันและกันแล้ว เป็นผู้สำรวม คือรักษา ได้แก่คุ้มครองด้วยปาริสุทธิศีล ๔ พึงชำระทาง มีองค์ ๘ เป็นที่ไปพระนิพพานให้หมดจดโดยรีบด่วน.

ในเวลาจบเทศนา นางปฏาจาราตั้งอยู่ในโสดาปัตติผลแล้ว, ชนแม้เหล่าอื่นเป็นอันมาก บรรลุอริยผลทั้งหลายมีโสดาปัตติผลเป็นต้นแล้ว ดังนี้แล.

เรื่องนางปฏาจารา จบ.

มรรควรรควรรณนา จบ.

วรรคที่ ๒๐ จบ.