๑๒. ปัญจบัณฑิตชาดก ว่าด้วยความลับอันไม่ควรเปิดเผย

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก เล่ม ๓ ภาค ๗ - หน้า 234

๑๒. ปัญจบัณฑิตชาดก

ว่าด้วยความลับอันไม่ควรเปิดเผย

[๒๒๒๘] ท่านทั้งหลายผู้เป็นบัณฑิตทั้ง ๕ คน มาพร้อมกันแล้ว ท่านทั้งหลายจงพิจารณาปัญหานั้น บุคคลควรเปิดเผยข้อความที่ควรติเตียน หรือควร สรรเสริญ แก่ใคร.

[๒๒๒๙] ข้าแต่พระจอมภูมิบาล พระองค์จง ตรัสเปิดเผยก่อน พระองค์เป็นผู้ชุบเลี้ยงพวกข้า พระองค์ ทรงอดทนต่อกรณียกิจอันหนัก เชิญตรัสก่อน ข้าแต่จอมประชาชน ข้าพระองค์ผู้เป็นนักปราชญ์ ทั้ง ๕ คน จักพิจารณาสิ่งที่พอพระทัย และเหตุที่ชอบ พระทัยของพระองค์ แล้วจักกราบทูลในภายหลัง.

[๒๒๓๐] สามีควรเปิดเผยข้อความที่ควรติเตียน หรือควรสรรเสริญ อันเป็นเนื้อความลับ แก่ภรรยาผู้ มีศีล ไม่ยอมให้บุรุษอื่นลักสัมผัส คล้อยตามอำนาจ ความพอใจของสามี เป็นที่รักที่พอใจของสามี.

[๒๒๓๑] (เสนกบัณฑิตทูลว่า) บุคคลควรเปิดเผยข้อความที่ควรติเตียน หรือควรสรรเสริญ อันเป็น เนื้อความลับ แก่สหายผู้เป็นที่ระลึกเป็นคติ และเป็น ที่พึ่งของสหาย ผู้ได้รับความทุกข์ลำบากได้.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก เล่ม ๓ ภาค ๗ - หน้า 235

[๒๒๓๒] (ปุกกุสบัณฑิตทูลว่า) บุคคลควรเปิดเผยข้อความที่ควรติเตียน หรือควรสรรเสริญ อัน เป็นเนื้อความลับ แก่พี่น้องซึ่งเป็นพี่ใหญ่ พี่กลาง หรือน้อง ถ้าเขาตั้งอยู่ในศีล มีจิตตั้งมั่น.

[๒๒๓๓] (กามินทบัณฑิตทูลว่า) บิดาควรเปิดเผยข้อความที่ควรติเตียน หรือความสรรเสริญอัน เป็นเนื้อความลับ แก่บุตรผู้ดำเนินไปตามใจของบิดา เป็นอนุญาตบุตร มีปัญญาไม่ทรามกว่าบิดา.

[๒๒๓๔] (เทวินทบัณฑิตทูลว่า) ข้าแต่พระจอม ประการาษฎร์ ผู้ประเสริฐกว่ามนุษย์นิกร บุตรควรเปิดเผยข้อความที่ควรติเตียน หรือควรสรรเสริญ อันเป็นเนื้อความลับ แก่มารดาผู้เลี้ยงดูบุตร ด้วย ความพอใจรักใคร่.

[๒๒๓๕] (มโหสถทูลว่า) การปกปิดความลับเอา ไว้นั่นแหละเป็นความดี การเปิดเผยความลับบัณฑิต ไม่สรรเสริญเลย นักปราชญ์พึงอดกลั้น ในเมื่อประโยชน์ยังไม่สำเร็จ เมื่อประโยชน์สำเร็จแล้ว พึงกล่าว ตามสบาย.

[๒๒๓๖] ข้าแต่พระราชาผู้ประเสริฐ พระองค์ ทรงมีพระมนัสวิปริตไปอย่างไรหรือ ข้าแต่พระจอมประชากร หม่อมฉัน ขอฟังพระดำรัสของพระองค์ พระองค์ทรงดำริอย่างไรหรือ จึงทรงโทมนัสข้าแต่ สมมติเทพ ความผิดของหม่อมฉันไม่มีเลยหรือ.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก เล่ม ๓ ภาค ๗ - หน้า 236

[๒๒๓๗] มโหสถจะถูกฆ่าเพราะปัญหา เพราะ มโหสถผู้มีปัญญาดังแผ่นดินฉันสั่งให้ฆ่าแล้ว ฉันคิด ถึงเรื่องนั้นจึงโทมนัส ดูก่อนพระเทวี ความผิดของ เธอไม่มีเลย.

[๒๒๓๘] เจ้าไปตั้งแต่หัวค่ำ มาเอาจนบัดนี้ ใจของเจ้ารังเกียจ เพราะได้ฟังอะไรหรือ ดูก่อนเจ้า ผู้มีปัญญาดังแผ่นดิน ใครได้พูดอะไรแก่เจ้า เราจะ ขอฟังคำของเจ้า เชิญเจ้าบอกแก่เรา.

[๒๒๓๙] มโหสถจะถูกฆ่าเพราะปัญหา ข้าแต่ พระจอมประชากร ในกาลใด พระองค์เสด็จอยู่ใน ที่ลับ ได้ตรัสความลับกับพระอัครมเหสีเมื่อหัวค่ำ ความลับของพระองค์นั้นได้เปิดเผยแล้ว ข้าพระบาท ได้ฟังแล้วในกาลนั้น.

[๒๒๔๐] เสนกบัณฑิตได้ทำกรรมอันลามก อัน ไม่ใช่กรรมของสัตบุรุษ ในสวนไม้รัง อยู่ในที่ลับแล้ว ได้บอกเรื่องนั้นแก่สหายคนหนึ่ง กรรมอันลามกนั้น เป็นความลับ อันเสนกบัณฑิตได้เปิดเผยแล้ว ข้าพระบาทได้ฟังแล้ว.

[๒๒๔๑] ข้าแต่พระจอมประชานิกร โรคเรื้อน เกิดขึ้นแก่ปุกกุสบุรุษของพระองค์ เป็นโรคที่ไม่ สมควรจะใกล้ชิดพระราชา ปุกกุสะอยู่ในที่ลับ ได้ แจ้งเรื่องนี้แก่น้องชาย ความลับอันนั้นปุกกุสะเปิดเผย แล้ว ข้าพระบาทได้ฟังแล้ว.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก เล่ม ๓ ภาค ๗ - หน้า 237

[๒๒๔๒] กามินท์นี้ เป็นคนอาพาธ ลามก ถูกยักษ์ชื่อนรเทพสิงแล้ว อยู่ในที่ลับ ได้แจ้งเรื่องนี้ แก่บุตร ความลับนั้นอันกามินท์ได้เปิดเผยแล้ว ข้าพระบาทได้ฟังแล้ว.

[๒๒๔๓] ท้าวสักกเทวราช ได้ประทานมณีรัตน์ อื่นโอฬาร มีคด ๘ คด แก่พระอัยกาของพระองค์ เดี๋ยวนี้ มณีรัตน์นั้นได้ตกถึงมือของเทวินท์แล้ว ก็ เทวินท์อยู่ในที่ลับ ได้แจ้งเรื่องนั้นแก่มารดา ความลับ นั้น อันเทวินท์ได้เปิดเผยแล้ว ข้าพระบาทได้ฟังแล้ว.

[๒๒๔๔] การปกปิดความลับเอาไว้นั่นแหละ เป็นความดี การเปิดเผยความลับบัณฑิตไม่สรรเสริญ เลย นักปราชญ์พึงอดกลั้นไว้ในเมื่อประโยชน์ยังไม่ สำเร็จ เมื่อประโยชน์สำเร็จแล้ว พึงกล่าวตามสบาย ไม่ควรเปิดเผยความลับเลย ควรรักษาความลับนั้นไว้ เหมือนรักษาขุมทรัพย์ ฉะนั้น ความลับอันบุคคลผู้รู้ แจ่มแจ้ง ไม่เปิดเผยนั่นแหละเป็นความดี บัณฑิตไม่ ควรบอกความลับแก่สตรี และแก่คนที่ไม่ใช่มิตร กับอย่าบอกความในใจแก่คนที่ถูกอามิสลากไป และ แก่คนที่ไม่ใช่มิตร บัณฑิตย่อมอดทนคำด่า คำบริภาษ และการประหารของตนผู้รู้ความลับ ซึ่งคนอื่นไม่รู้ เพราะกลัวจะขยายความลับที่คิดไว้ เหมือนคนที่เป็น ทาส อดทนต่อคำด่าว่าเป็นต้นของนาย ฉะนั้น ชน

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก เล่ม ๓ ภาค ๗ - หน้า 238

ทั้งหลายผู้รู้ความลับที่ปรึกษากันของคนๆ หนึ่ง เพียงใด ความสะดุ้งความหวาดกลัวของคนนั้น ย่อม เกิดขึ้นเพียงนั้น เพราะเหตุนั้น จึงไม่ควรเปิดเผย ความลับเลย บุคคลจะพูดความลับในเวลากลางวัน ควรหาโอกาสที่เงียบสงัด เมื่อจะพูดความลับในเวลา ค่ำคืน อย่าปล่อยเสียงให้เกินขอบเขต เพราะว่า คน แอบฟังจะได้ยินความลับที่ปรึกษากัน เพราะฉะนั้น ความลับที่ปรึกษากัน ก็จะพลันถึงความแพร่งพราย ทันที.

จบปัญจบัณฑิตชาดกที่ ๑๒

อรรถกถาปัญจบัณฑิตชาดก

ปัญจบัณฑิตชาดก จักมีพิสดารในมหาอุมมังคชาดก.

จบอรรถกถาปัญจบัณฑิตชาดก