๕. ปฐมวิตถารสูตร ความเป็นพระอริยบุคคลระดับต่างๆ

พระสุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย มหาวารวรรค เล่ม ๕ ภาค ๒ - หน้า 22

๕. ปฐมวิตถารสูตร

ความเป็นพระอริยบุคคลระดับต่างๆ

[๘๘๒] ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย อินทรีย์ ๕ ประการนี้ ๕ ประการเป็นไฉน คือ สัทธินทรีย์ ฯลฯ ปัญญินทรีย์ อินทรีย์ ๕ ประการนี้แล.

[๘๘๓] ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บุคคลเป็นพระอรหันต์ เพราะอินทรีย์ ๕ ประการนี้เต็มบริบูรณ์ เป็นพระอนาคามีผู้อันตราปรินิพพายี เพราะอินทรีย์ ๕ ยังอ่อนกว่าอินทรีย์ของพระอรหันต์ เป็นพระอนาคามีผู้อุปหัจจปรินิพพายี เพราะอินทรีย์ ๕ ยังอ่อนกว่าอินทรีย์ของพระอนาคามีผู้อันตราปรินิพพายี เป็นพระอนาคามีผู้มีอสังขารปรินิพพายี เพราะอินทรีย์ ๕ ยังอ่อนกว่าอินทรีย์ของพระอนาคามีผู้อุปหัจจปรินิพพายี เป็นพระอนาคามีผู้สสังขารปรินิพพายี เพราะอินทรีย์ ๕ ยังอ่อนกว่าอินทรีย์ของอนาคามีผู้อสังขารปรินิพพายี เป็นอนาคามีผู้อุทธังโสโตอกนิฏฐคามี เพราะอินทรีย์ ๕ ยังอ่อนกว่าอินทรีย์ของพระอนาคามีผู้สสังขารปรินิพพายี เป็นพระสกทาคามี เพราะอินทรีย์ ๕ ยังอ่อนกว่าอินทรีย์ของพระอนาคามีผู้อุทธังโสโตอกนิฏฐคามี เป็นพระโสดาบัน เพราะอินทรีย์ ๕ ยังอ่อนกว่าอินทรีย์ของพระสกทาคามี เป็นพระโสดาบันผู้ธัมมานุสารี เพราะอินทรีย์ ๕ ยังอ่อนกว่าอินทรีย์ของพระโสดาบัน เป็นพระโสดาบันผู้สัทธานุสารี เพราะอินทรีย์ ๕ ยังอ่อนกว่าอินทรีย์ของพระโสดาบันผู้ธัมมานุสารี.

จบปฐมวิตถารสูตรที่ ๕

พระสุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย มหาวารวรรค เล่ม ๕ ภาค ๒ - หน้า 23

อรรถกถาปฐมวิตถารสูตร

สูตรที่ ๕.

คำว่า ตโต มุทุตเรหิ คือ พึงทราบความเจือกันด้วยอำนาจวิปัสสนา.

จริงอยู่ อินทรีย์ทั้งห้าที่เต็มที่แล้ว ย่อมเป็นวิปัสสนินทรีย์ของอรหัตตมรรค. ที่อ่อนกว่านั้นเป็นวิปัสสนินทรีย์ของอันตราปรินิพพายี ที่อ่อนกว่านั้นก็เป็นของอุปหัจจปรินิพพายี ที่อ่อนกว่านั้นก็เป็นของอสังขารปรินิพพายี ที่อ่อนกว่านั้นก็เป็นของสสังขารปรินิพพายี. ที่อ่อนกว่านั้นก็ย่อมชื่อว่าเป็นวิปัสสนินทรีย์ของอุทธังโสตอกนิฏฐคามี.

สำหรับในฐานะนี้ พึงชักเอาแต่ความเจือปนกันทั้งห้าอย่างที่ตั้งอยู่ในอรหัตตมรรคเท่านั้นออกมา. คือว่า วิปัสสนินทรีย์ของอันตราปรินิพพายี อันแรก อ่อนกว่าวิปัสสนินทรีย์ของอรหัตตมรรค ที่อ่อนกว่านั้นก็เป็นของอันตราปรินิพพายีอันที่สอง ที่อ่อนกว่านั้นก็เป็นของอันตราปรินิพพายีชนิดที่สาม ที่อ่อนกว่านั้นก็เป็นของอุปหัจจปรินิพพายี ที่อ่อนกว่านั้นก็เป็นวิปัสสนินทรีย์ของอุทธังโสตอกนิฏฐคามี ของอสังขารปรินิพพายี และของสสังขารปรินิพพายี ชน ๕ พวกเหล่านี้แหละ.

ส่วนความเจือปนอีก ๓ อย่าง เป็นอินทรีย์ของสกทาคามิมรรค.

จบอรรถกถาปฐมวิตถารสูตรที่ ๕