ทราบเรื่องของปัจจัย ก็จะทำให้เห็นความเป็นอนัตตา
สภาพธรรมที่เป็นปรมัตถธรรมนี้นั่นเอง เป็นปัจจัยที่ทำให้สภาพปรมัตถธรรมอื่นเกิดขึ้นพร้อมกันกับตน หรือว่า อาจจะเกิดขึ้นภายหลังที่สภาพธรรมที่เป็นปัจจัยดับไปแล้ว
ถ้าได้ศึกษาเรื่องของสภาพธรรมโดยละเอียดยิ่งขึ้น เท่าที่จะสามารถจะเข้าใจได้ในตอนต้น ก็จะทำให้เห็นความเป็นอนัตตายิ่งขึ้น เพราะฉะนั้น ในตอนนี้ คิดว่าอยากจะกล่าวถึงเรื่องของปัจจัยบ้างตามสมควร เพราะเหตุว่า ถ้าได้ทราบเรื่องของปัจจัย ก็จะทำให้เห็นความเป็นอนัตตาของสภาพธรรมทั้งหลายว่า สภาพธรรมแต่ละประเภทเกิดขึ้น เพราะมีปัจจัย ไม่ใช่ว่าจะเกิดขึ้นได้ลอยๆ และสภาพธรรมที่เกิดแล้ว เป็นปัจจัยที่จะทำให้สภาพธรรมอื่นเกิดในขณะนั้นพร้อมกัน หรือว่า เป็นปัจจัยที่จะให้สภาพธรรมอื่นเกิดขึ้นข้างหน้าในอนาคต แม้ในอีกแสนโกฏิกัปป์ ผัสสะในขณะนี้เองค่ะ ก็จะเป็นปัจจัยได้ถึงอย่างนั้น
สำหรับเรื่องของปัจจัยนี้ ท่านผู้ฟังจะได้ยิน ได้ฟัง ตั้งแต่ที่เดียวว่า สภาพธรรมที่เป็นสังขารธรรม ต้องอาศัยปัจจัยจึงเกิดขึ้น ถ้าไม่มีปัจจัยก็ไม่สามารถจะเกิดขึ้นได้ ต้องเป็นไปตามเหตุตามปัจจัย เพราะฉะนั้น ก็ได้ยินคำว่าปัจจัยบ่อย นับตั้งแต่รู้ลักษณะของสังขารธรรม แล้วสำหรับปรมัตถธรรม มี ๔ คือ
จิตปรมัตถ์
เจตสิกปรมัตถ์
รูปปรมัตถ์
นิพพานปรมัตถ์
เพราะฉะนั้น สภาพธรรมที่เป็นปรมัตถธรรมนี้นั่นเอง เป็นปัจจัยที่ทำให้สภาพปรมัตถธรรมอื่นเกิดขึ้นพร้อมกันกับตน หรือว่า อาจจะเกิดขึ้นภายหลังที่สภาพธรรมที่เป็นปัจจัยดับไปแล้ว
ปัจจัยทั้งหมด โดยประเภทใหญ่ๆ มี ๒๔ ปัจจัย ไม่จำเป็นที่จะต้องฟังแบบท่อง หรือว่าตั้งใจที่จะจำชื่อทั้งหมด หรืออะไร แต่ควรที่จะเพียงเริ่มพิจารณา ศึกษาให้เข้าใจในเหตุผล ของสภาพธรรมที่กำลังศึกษา ให้ละเอียดขึ้น เพื่อเวลาที่ศึกษาต่อไป ปัจจัย ๒๔นี้ แต่ละประเภท ก็จะได้ศึกษาเมื่อถึงโอกาส เพราะเหตุว่า การที่จะศึกษาเรื่องปัจจัย จะต้องศึกษาถึงลักษณะของจิตแต่ละดวง ซึ่งเกิด - ดับสืบต่อกัน ถ้ายังไม่ทราบว่า จิตดวงไหน เกิดแล้ว ดับไป และเป็นปัจจัยอะไร ที่จะทำให้จิตดวงต่อไปเกิดขึ้น เพราะฉะนั้น การที่จะรู้ปัจจัยของจิต ก็จะต้องรู้ลักษณะของจิตแต่ละประเภท แต่ละดวง แล้วจะรู้ว่า ในจิตแต่ละประเภท แต่ละดวงนั้น เป็นปัจจัยอะไรแก่เจตสิก ซึ่งเกิดร่วมกัน หรือว่าแก่สภาพของจิต เจตสิก ซึ่งจะเกิดในภายหลัง เพราะฉะนั้น ในการที่จะพูดถึงเรื่องของปัจจัย เป็นเรื่องย่อ เพียงแต่จะให้คุ้นเคยกับชื่อ และให้เข้าในสภาพของปัจจัยนั้นๆ ตามควร
ที่มา ฟัง และ อ่านเพิ่มเติม
