การกำหนดรู้ทุกข์
รู้ทุกข์ หรือ เห็นทุกข์ โดยความหมายของพระอริยะ หมายถึง การรู้ตามความเป็นจริงเช่น รู้อัสสาทะ (ความน่าพอใจ) รู้อาทีนวะ (โทษ) รู้นิสสรณะ (การสลัดออก) รู้ปฏิปทาเพื่อการสลัดออก (หนทางที่เป็นข้อปฏิบัติ) ทุกข์ ได้แก่ ขันธ์ ๕ หรือ ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ บางนัยหมายถึงรู้ทุกข์คือขันธ์ ๕ ตามความเป็นจริง โดยความเป็นของไม่เที่ยง เป็นทุกข์ เป็นอนัตตา ไม่งาม กำหนดรู้หรือรอบรู้ด้วยปริญญา ๓
พระสุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย มหาวารวรรค เล่ม ๕ ภาค ๑ - หน้าที่ 171
๑๕. นิฆสูตร ว่าด้วยทุกข์ ๓ อย่าง
[๓๒๕] สาวัตถีนิทาน. ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ทุกข์ ๓ อย่างนี้ ๓ อย่างเป็นไฉน ได้แก่ทุกข์ คือ ราคะ ๑ โทสะ ๑ โมหะ ๒ ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ทุกข์ ๓ อย่างนี้แล.
[๓๒๖] ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ภิกษุควรเจริญอริยมรรคอันประกอบด้วยองค์ ๘ เพื่อรู้ยิ่ง เพื่อกำหนดรู้ เพื่อความสิ้นไป เพื่อละทุกข์ ๓ อย่างนี้แล ฯลฯ ภิกษุควรเจริญอริยมรรคอันประกอบด้วยองค์ ๘ นี้ ฯลฯ
จบนิฆสูตรที่ ๑๕