๕. ปฐมสันทิฏฐิกสูตร ว่าด้วยการเห็นธรรมด้วยตนเอง

พระสุตตันตปิฎก อังคุตตรนิกาย ปัญจก-ฉักกนิบาต เล่ม ๓ - หน้า 675

๕. ปฐมสันทิฏฐิกสูตร

ว่าด้วยการเห็นธรรมด้วยตนเอง

[๓๑] ครั้งนั้นแล โมฬิยสิวกปริพาชก เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้า ถึงที่ประทับ ได้ปราศรัยกับพระผู้มีพระภาคเจ้า ครั้นผ่านการปราศรัย พอให้ระลึกถึงกันไปแล้ว จึงนั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง ครั้นแล้วได้ทูลถาม พระผู้มีพระภาคเจ้าว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ พระองค์ตรัสว่า ธรรมอันผู้บรรลุจะพึงเห็นเอง ธรรมอันผู้บรรลุจะพึงเห็นเอง ดังนี้ ธรรมอันผู้บรรลุจะพึงเห็นเอง ไม่ประกอบด้วยกาล ควรเรียกให้มาดู ควรน้อมเข้ามา อันวิญญูชนพึงรู้เฉพาะตน ย่อมมีด้วยเหตุเท่าไร หนอแล พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า ดูก่อน สิวกะ ถ้าเช่นนั้นเราจักย้อนถามท่านในข้อนี้ ท่านพึงพยากรณ์ข้อนั้น ตามที่ควรแก่ท่าน ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน? คือ ท่านย่อมทราบชัดโลภะ ที่มีอยู่ในภายในว่า โลภะมีอยู่ในภายในของเรา หรือทราบชัดโลภะที่ไม่มีอยู่ ในภายในว่า โลภะไม่อยู่ในภายใน.

สิ. อย่างนั้น พระเจ้าข้า.

พ. ดูก่อนสิวกะ การที่ท่านทราบชัด โลภะที่มีอยู่ในภายในว่า โลภะมีอยู่ในภายในของเรา หรือทราบชัดโลภะ ที่ไม่มีอยู่ในภายในว่า โลภะไม่มีอยู่ในภายในของเรา อย่างนี้แล เป็นธรรมอันผู้บรรลุจะพึงเห็นเอง ฯลฯ ดูก่อนสิวกะ ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน? คือ ท่านทราบชัดโทสะ ที่มีอยู่ในภายใน ฯลฯ โมหะที่มีอยู่ในภายใน ฯลฯ ธรรมที่ประกอบด้วยโลภะ ที่มีอยู่ในภายใน ฯลฯ ธรรมที่ประกอบด้วยโทสะ ที่มีอยู่ในภายใน ฯลฯ ธรรมที่ประกอบด้วยโมหะ ที่มีอยู่ในภายในว่า ธรรมที่ประกอบด้วยโมหะ มีอยู่ในภายใน

พระสุตตันตปิฎก อังคุตตรนิกาย ปัญจก-ฉักกนิบาต เล่ม ๓ - หน้า 676

ของเรา หรือทราบชัด ธรรมที่ประกอบด้วยโมหะ ที่ไม่มีอยู่ในภายในว่า ธรรมที่ประกอบด้วยโมหะ ไม่มีอยู่ในภายในของเรา.

สิ. อย่างนั้น พระเจ้าข้า.

พ. ดูก่อนสิวกะ การที่ท่านทราบชัดธรรม ที่ประกอบด้วยโมหะ ที่มีอยู่ในภายในว่า ธรรมที่ประกอบด้วยโมหะ มีอยู่ในภายในของเรา หรือทราบชัด ธรรมที่ประกอบด้วยโมหะ ที่ไม่มีอยู่ในภายในว่า ธรรมที่ประกอบด้วยโมหะ ไม่มีอยู่ในภายในของเรา อย่างนี้แล เป็นธรรมอันผู้บรรลุจะพึงเห็นเอง ไม่ประกอบด้วยกาล ควรเรียกให้มาดู ควรน้อมเข้ามา อันวิญญูชนพึงรู้เฉพาะตน.

สิ. ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ภาษิตของพระองค์แจ่มแจ้งนัก ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ภาษิตของพระองค์แจ่มแจ้งนัก ฯลฯ ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ข้าพระองค์นี้ ขอถึงพระผู้มีพระภาคเจ้า กับทั้งพระธรรม และพระภิกษุสงฆ์ว่า เป็นสรณะ. ขอพระผู้มีพระภาคเจ้า โปรดทรงจำข้าพระองค์ว่า เป็นอุบาสกผู้ถึงสรณะ ตลอดชีวิต ตั้งแต่วันนี้เป็นต้นไป.

จบปฐมสันทิฏฐิกสูตรที่ ๕

อรรถกถาปฐมสันทิฏฐิกสูตร

พึงทราบวินิจฉัย ในปฐมสันทิฏฐิกสูตรที่ ๕ ดังต่อไปนี้:-

บทว่า สนฺตํ วา อชฺฌตฺตํ ได้แก่ มีอยู่ในภายในตน. พระผู้มีพระภาคเจ้า ทรงแสดงอกุศลมูล ๓ ด้วยบทว่า โลโภ เป็นต้น. ทรงแสดงธรรมที่สัมปยุตด้วยอกุศลมูล ๓ นั้นด้วยบทว่า โลภธมฺมา เป็นต้น.

จบอรรถกถา ปฐมสันทิฏฐิกสูตรที่ ๕