๙. ปฐมอิธโลกสูตร

พระสุตตันตปิฎก อังคุตตรนิกาย สัตตก-อัฏฐก-นวกนิบาต เล่ม ๔ - หน้า 531

๙. ปฐมอิธโลกสูตร

[๑๓๙] สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ ณ ปราสาท ของมิคารมารดา ในบุพพาราม ใกล้กรุงสาวัตถี ครั้งนั้นแล นางวิสาขามิคารมารดาเข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าถึงที่ประทับ ถวายบังคมแล้ว นั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง พระผู้มีพระภาคเจ้า ได้ตรัสกะนางวิสาขามิคารมารดาว่า ดูก่อนนางวิสาขา มาตุคามผู้ ประกอบด้วยธรรม ๔ ประการ ชื่อว่าเป็นผู้ปฏิบัติเพื่อชัยชนะใน โลกนี้ ชื่อว่าปรารภโลกนี้แล้ว ธรรม ๔ ประการเป็นไฉน ดูก่อน วิสาขา มาตุคามในโลกนี้ เป็นผู้จัดการงานดี ๑ สงเคราะห์คน ข้างเคียงของสามีดี ๑ ประพฤติเป็นที่พอใจสามี ๑ รักษาทรัพย์ที่ สามีหามาได้ ๑ ดูก่อนวิสาขา มาตุคามเป็นผู้จัดการงานดีอย่างไร ดูก่อนวิสาขา มาตุคามในโลกนี้ เป็นคนขยัน ไม่เกียจคร้านในการ งานภายในบ้านของสามี คือ การทำผ้าขนสัตว์หรือการทำผ้าฝ้าย ประกอบด้วยปัญญาเครื่องพิจารณาอันเป็นอุบายในการงานนั้น อาจทำ อาจจัดได้ ดูก่อนวิสาขา มาตุคามเป็นผู้จัดการงานดี อย่างนี้แล.

ดูก่อนวิสาขา มาตุคามเป็นผู้สงเคราะห์คนข้างเคียงของ สามีอย่างไร ดูก่อนวิสาขา มาตุคามในโลกนี้ ย่อมรู้การงาน ที่อันโตชนภายในบ้านของสามี คือ ทาส คนใช้หรือกรรมกร ทำแล้วว่าทำแล้ว ที่ยังไม่ได้ทำว่ายังไม่ได้ทำ รู้คนที่ป่วยไข้ว่า ขึ้นหรือทรุดลง และแบ่งของเคี้ยวของบริโภคให้ตามเหตุที่ควร

พระสุตตันตปิฎก อังคุตตรนิกาย สัตตก-อัฏฐก-นวกนิบาต เล่ม ๔ - หน้า 532

ดูก่อนวิสาขา มาตุตามเป็นผู้สงเคราะห์คนข้างเคียงของสามีดี อย่างนี้แล.

ดูก่อนวิสาขา มาตุคามเป็นผู้ประพฤติเป็นที่พอใจสามีอย่างไร ดูก่อนวิสาขา มาตุคามในโลกนี้ ไม่ละเมิดสิ่งอันไม่เป็นที่พอใจของ สามีเพราะเหตุแห่งชีวิต ดูก่อนวิสาขา มาตุตามประพฤติเป็นที่พอใจ ของสามีอย่างนี้แล.

ดูก่อนวิสาขา มาตุคามรักษาทรัพย์ที่สามีหามาได้อย่างไร ดูก่อนวิสาขา มาตคามในโลกนี้ จัดการทรัพย์ ข้าวเปลือก เงินหรือ ทอง ที่สามีหามาได้ให้คงอยู่ ด้วยการรักษา คุ้มครอง และไม่เป็น นักเลงการพนัน ไม่เป็นขโมย ไม่เป็นนักดื่ม ไม่ผลาญทรัพย์ให้ พินาศ ดูก่อนวิสาขา มาตุตามรักษาทรัพย์ที่สามีหามาได้อย่างนี้แล ดูก่อนวิสาขา มาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๔ ประการนี้แล ชื่อว่า ปฏิบัติเพื่อชัยชนะในโลกนี้ ชื่อว่าปรารภโลกนี้แล้ว.

ดูก่อนวิสาขา มาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๔ ประการ ชื่อว่าปฏิบัติเพื่อชัยชนะในโลกหน้า ชื่อว่าปรารภโลกหน้าแล้ว ธรรม ๔ ประการเป็นไฉน ดูก่อนวิสาขา มาตุคามในโลกนี้ เป็น ผู้ถึงพร้อมด้วยศรัทธา ๑ เป็นผู้ถึงพร้อมด้วยศีล ๑ เป็นผู้ถึงพร้อม ด้วยจาคะ ๑ เป็นผู้ถึงพร้อมด้วยปัญญา ๑.

ดูก่อนวิสาขา มาตุคามเป็นผู้ถึงพร้อมด้วยศรัทธาอย่างไร ดูก่อนวิสาขา มาตุคามในโลกนี้ เป็นผู้มีศรัทธา เชื่อพระปัญญา เครื่องตรัสของพระตถาคตว่า แม้เพราะเหตุนี้ๆ พระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์นั้น เป็นพระอรหันต์ ตรัสรู้เองโดยชอบ ถึงพร้อมแล้ว

พระสุตตันตปิฎก อังคุตตรนิกาย สัตตก-อัฏฐก-นวกนิบาต เล่ม ๔ - หน้า 533

ด้วยวิชชาและจรณะ เสด็จไปดีแล้ว ทรงรู้แจ้งโลก เป็นสารถี ฝึกบุรุษที่ควรฝึก ไม่มีผู้อื่นยิ่งกว่า เป็นศาสดาของเทวดาและ มนุษย์ทั้งหลาย เป็นผู้เบิกบานแล้ว เป็นผู้จำแนกธรรม ดูก่อนวิสาขา มาตุคามเป็นผู้ถึงพร้อมด้วยศรัทธาอย่างนี้แล.

ดูก่อนวิสาขา มาตุคามเป็นผู้ถึงพร้อมด้วยศีลอย่างไร ดูก่อน วิสาขา มาตุคามในโลกนี้ เป็นผู้งดเว้นจากปาณาติบาต จาก อทินนาทาน จากกาเมสุมิจฉาจาร จากมุสาวาท และจากการดื่ม น้ำเมา คือ สุราและเมรัยอันเป็นที่ตั้งแห่งความประมาท ดูก่อน วิสาขา มาตุคามเป็นผู้ถึงพร้อมด้วยศีลอย่างนี้แล.

ดูก่อนวิสาขา มาตุคามเป็นผู้ถึงพร้อมด้วยจาคะอย่างไร ดูก่อนวิสาขา มาตุคามในโลกนี้ มีจิตปราศจากมลทิน คือ ความ ตระหนี่ อยู่ครองเรือน มีจาคะอันปล่อยแล้ว มีฝ่ามืออันชุ่ม ยินดี ในการสละ ควรแก่การขอ ยินดีในการจำแนกทาน ดูก่อนวิสาขา มาตุคามเป็นผู้ถึงพร้อมด้วยจาคะอย่างนี้แล.

ดูก่อนวิสาขา มาตุคามเป็นผู้ถึงพร้อมด้วยปัญญาอย่างไร ดูก่อนวิสาขา มาตุคามในโลกนี้ เป็นผู้มีๆ คือ ประกอบด้วย ปัญญาเครื่องพิจารณาความเกิดและความดับ เป็นอริยะ ชำแรก กิเลส ให้ถึงความสิ้นทุกข์โดยชอบ ดูก่อนวิสาขา มาตุคามเป็นผู้ ถึงพร้อมด้วยปัญญาอย่างนี้แล ดูก่อนวิสาขา มาตุคามประกอบ ด้วยธรรม ๔ ประการนี้แล. ชื่อว่าเป็นผู้ปฏิบัติเพื่อชัยชนะในโลก หน้า ชื่อว่าปรารภโลกหน้าแล้ว.

พระสุตตันตปิฎก อังคุตตรนิกาย สัตตก-อัฏฐก-นวกนิบาต เล่ม ๔ - หน้า 534

มาตุคามผู้จัดการงานดี สงเคราะห์คนข้าง เคียงมาของสามีดี ประพฤติเป็นที่พอใจของสามี รักษาทรัพย์ที่สามีหามาได้ มาตุคามนั้นเป็นผู้ถึง พร้อมด้วยศรัทธาและศีล ปราศจากความตระหนี่ รู้ความประสงค์ ชำระทางสัมปรายิกัตถประโยชน์ อยู่เป็นนิตย์ นารีใดมีธรรม ๘ ประการนี้ ดังกล่าว มานี้ ปราชญ์ทั้งหลายกล่าวสรรเสริญนารีแม้นั้น ว่า เป็นผู้มีศีล ตั้งอยู่ในธรรม พูดคำสัตย์ อุบาสิกา ผู้มีศีลเช่นนั้น ถึงพร้อมด้วยอาการ ๑๖ อย่าง ประกอบด้วยองคคุณ ๘ ประการ ย่อมเข้าถึง เทวโลกประเภทมนาปกายิกา.

จบ ปฐมอิธโลกสูตรที่ ๙

อรรถกถาปฐมอิธโลกสูตรที่ ๙

ปฐมอิธโลกสูตรที่ ๙ มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้.

บทว่า อยํส โลโก อารทฺโธ โหติ ความว่า โลกนี้ชื่อว่า อันเขาปรารภแล้วคือบริบูรณ์แล้ว เพราะปรารภความเพียร คือ ถึงพร้อมด้วยความเพียร เพื่อประโยชน์แก่กรรมที่ทำในโลกนี้. บทว่า โสฬสาการสมฺปนฺนา ความว่า ประกอบด้วยอาการ ๑๖ คือ

พระสุตตันตปิฎก อังคุตตรนิกาย สัตตก-อัฏฐก-นวกนิบาต เล่ม ๔ - หน้า 535

ด้วยการอาการ ๘ ที่กล่าวไว้ในพระสูตรและด้วยอาการ ๘ ที่กล่าวไว้ ในอรรถกถา. อีกอย่างหนึ่ง อาจารย์พวกหนึ่งกล่าวว่า ประกอบ ด้วยอาการ ๑๖ แม้อย่างนี้ว่า องค์ ๘ เหล่าใดมีอยู่ บุคคลชักชวน ผู้อื่นในองค์ ๘ เหล่านั้น. ก็ศรัทธา ศีล จาคะ และปัญญา พระผู้- มีพระภาคเจ้าตรัสคละกันในพระสูตรนี้.

จบ อรรถกถาปฐมอิธโลกสูตรที่ ๙