๑๘. อรรถกถา ภูมินานัตตญาณุทเทส ว่าด้วยภูมินานัตตญาณ

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค เล่ม ๗ ภาค ๑ - หน้า 88

๑๘. อรรถกถาภูมินานัตตญาณุทเทส

ว่าด้วย ภูมินานัตตญาณ

คำว่า จตุธมฺมววตฺถาเน - ในการกำหนดธรรม ๔ ความว่า ในการกำหนดธรรมทั้งหลายอย่างละ ๔ ด้วยสามารถแห่งธรรมทั้งหลาย ๑๔ มีธรรมในกามาวจรภูมิเป็นต้นหมวดละ ๔.

ก็คำว่า ภูมิ - ภาคพื้น ย่อมเป็นไปในอรรถว่าปฐวีแผ่นดิน ดุจในประโยคว่า เงินทองทั้งที่มีอยู่ในพื้นดิน ทั้งที่อยู่ในอากาศ ^(๑) เป็นต้น. เป็นไปในอรรถว่าวิสัย - สถานที่ ดุจในประโยคว่า ลูกเอ๋ย เจ้าอย่าซ่องเสพภูมิสถานอันไม่สมควร ^(๒) เป็นต้น. เป็นไปในอรรถว่า

๑. สํ.ส. ๑๔/๔๑๓. ๒. ขุ.ชา. ๒๗/๘๖๓.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค เล่ม ๗ ภาค ๑ - หน้า 89

อุปปัชชนัฏฐาน - ที่เป็นที่เกิด ดุจในประโยคว่า กามาวจรจิตอันเป็นที่เกิดแห่งสุขเวทนา เป็นต้น. แต่ในที่นี้ย่อมเป็นไปในโกฏฐาสะคือส่วน. อาจารย์บางพวกกล่าวว่า ย่อมเป็นไปในอรรถว่า ปริจเฉทะแปลว่ากำหนด ก็มี.