๔๗. นีวรณนีวรณิยทุกะ

พระอภิธรรมปิฎก ปัฏฐาน เล่ม ๗ ภาค ๔ - หน้า 710

๔๗. นีวรณนีวรณิยทุกะ

ปฏิจจวาระ

อนุโลมนัย

๑. เหตุปัจจัย

[๖๔๑] ๑. ธรรมที่เป็นทั้งนีวรณธรรมและนีวรณิยธรรม อาศัย ธรรมที่เป็นทั้งนีวรณธรรมและนีวรณยธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย

คือ ถีนมิทธนิวรณ์ อุทธัจจนิวรณ์ อวิชชานิวรณ์ อาศัยกามฉันทนิวรณ์.

การนับทั้งหมดพึงกระทำอย่างนี้ เหมือนกับ นีวรณทุกะ ไม่มี แตกต่างกัน.

พระอภิธรรมปิฎก ปัฏฐาน เล่ม ๗ ภาค ๔ - หน้า 711

ปัญหาวาระ

อนุโลมนัย

๑. เหตุปัจจัย

[๖๔๒] ๑. ธรรมที่เป็นทั้งนีวรณธรรมและนีวรณิยธรรม เป็น ปัจจัยแก่ธรรมที่เป็นทั้งนีวรณธรรมและนีวรณิยธรรม ด้วยอำนาจ ของเหตุปัจจัย

คือ เหตุทั้งหลายที่เป็นทั้งนีวรณธรรมและนีวรณิยธรรม เป็นปัจจัยแก่ นีวรณ์ที่เป็นสัมปยุตตธรรมทั้งหลาย ด้วยอำนาจของเหตุปัจจัย.

๒. ธรรมที่เป็นทั้งนีวรณธรรมและนีวรณิยธรรม เป็น ปัจจัยแก่ธรรมที่เป็นนีวรณิยธรรม แต่ไม่ใช่นีวรณธรรม ด้วยอำนาจ ของเหตุปัจจัย

คือ เหตุทั้งหลายที่เป็นทั้งนีวรณธรรมและนีวรณิยธรรม เป็นปัจจัยแก่ สัมปยุตตขันธ์ และจิตตสมุฏฐานรูปทั้งหลาย ด้วยอำนาจของเหตุปัจจัย.

๓. ธรรมที่เป็นทั้งนีวรณธรรมและนีวรณิยธรรม เป็น ปัจจัยแก่ธรรมที่เป็นทั้งนีวรณธรรมและนีวรณิยธรรม และธรรม ที่เป็นนีวรณิยธรรม แต่ไม่ใช่นีวรณธรรม ด้วยอำนาจของเหตุปัจจัย

คือ เหตุทั้งหลายที่เป็นทั้งนีวรณธรรมและนีวรณิยธรรม เป็นปัจจัยแก่ สัมปยุตตขันธ์ทั้งหลาย, นีวรณธรรม และจิตตสมุฏฐานรูปทั้งหลาย ด้วย อำนาจของเหตุปัจจัย.

พระอภิธรรมปิฎก ปัฏฐาน เล่ม ๗ ภาค ๔ - หน้า 712

๔. ธรรมที่เป็นนีวรณิยธรรม แต่ไม่ใช่นีวรณธรรม เป็นปัจจัยแก่ธรรมที่เป็นนีวรณิยธรรม แต่ไม่ใช่นีวรณธรรม ด้วย อำนาจของเหตุปัจจัย

คือ เหตุทั้งหลายที่เป็นนีวรณิยธรรม แต่ไม่ใช่นีวรณธรรม เป็น ปัจจัยแก่สัมปยุตตขันธ์ และจิตตสมุฏฐานรูปทั้งหลาย ด้วยอำนาจของเหตุ ปัจจัย.

ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ

๒. อารัมมณปัจจัย

[๖๔๓] ๑. ธรรมที่เป็นทั้งนีวรณธรรมและนีวรณิยธรรม เป็น ปัจจัยแก่ธรรมที่เป็นทั้งนีวรณธรรมและนีวรณิยธรรม ด้วยอำนาจ ของอารัมมณปัจจัย

คือ เพราะปรารภนีวรณธรรมทั้งหลาย นีวรณธรรมทั้งหลาย ย่อม เกิดขึ้น.

พึงถามถึงมูล. (วาระที่ ๒)

เพราะปรารภนีวรณธรรมทั้งหลาย ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นนีวรณิยธรรม แต่ไม่ใช่นีวรณธรรม ย่อมเกิดขึ้น.

พึงถามถึงมูล. (วาระที่ ๓)

เพราะปรารภนีวรณธรรมทั้งหลาย นีวรณธรรม และสัมปยุตตขันธ์ ทั้งหลาย ย่อมเกิดขึ้น.

พระอภิธรรมปิฎก ปัฏฐาน เล่ม ๗ ภาค ๔ - หน้า 713

๔. ธรรมที่เป็นนีวรณิยธรรม แต่ไม่ใช่นีวรณธรรม เป็นปัจจัยแก่ธรรมที่เป็นนีวรณิยธรรมแต่ไม่ใช่นีวรณธรรม ด้วย อำนาจของอารัมมณปัจจัย

คือ บุคคลให้ทาน ฯลฯ ศีล ฯลฯ กระทำอุโบสถกรรมแล้ว พิจารณา กุศลกรรมนั้น ย่อมยินดี ย่อมเพลิดเพลินยิ่ง เพราะปรารภกุศลกรรมนั้น ราคะ ทิฏฐิ วิจิกิจฉา อุทธัจจะ โทมนัส ย่อมเกิดขึ้น.

พิจารณากุศลกรรมทั้งหลายที่เคยสั่งสมไว้แล้วในกาลก่อน ฯลฯ

ออกจากฌาน ฯลฯ

พระอริยะทั้งหลายพิจารณาโคตรภู โวทาน ฯลฯ กิเลสที่ละแล้ว ฯลฯ กิเลสที่ข่มแล้ว ฯลฯ กิเลสทั้งหลายที่เคยเกิดขึ้นแล้วในกาลก่อน ฯลฯ

บุคคลพิจารณาเห็นจักษุ ฯลฯ หทยวัตถุ ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นนีวรณิยธรรมแต่ไม่ใช่นีวรณธรรม โดยความเป็นของไม่เที่ยง ฯลฯ ย่อมยินดี ย่อม เพลิดเพลินยิ่ง ฯลฯ โทมนัส ฯลฯ

เห็นรูปด้วยทิพยจักษุ ฯลฯ พึงกระทำตลอดถึงอาวัชชนะ.

๕. ธรรมที่เป็นนีวรณิยธรรม แต่ไม่ใช่นีวรณธรรม เป็นปัจจัยแก่ธรรมที่เป็นทั้งนีวรณธรรมและนีวรณิยธรรม ด้วยอำนาจ ของอารัมมณปัจจัย

คือ บุคคลให้ทาน ฯลฯ ศีล ฯลฯ อุโบสถกรรม ฯลฯ

พิจารณากุศลกรรมทั้งหลายที่เคยสั่งสมไว้แล้วในกาลก่อน ฯลฯ

ออกจากฌาน ฯลฯ

พระอภิธรรมปิฎก ปัฏฐาน เล่ม ๗ ภาค ๔ - หน้า 714

บุคคลย่อมยินดี ย่อมเพลิดเพลินยิ่งซึ่งจักษุ ฯลฯ หทยวัตถุ ขันธ์ ทั้งหลายที่เป็นนีวรณิยธรรม แต่ไม่ใช่นีวรณธรรม เพราะปรารภจักษุเป็นต้น นั้น ราคะ ทิฏฐิ วิจิกิจฉา อุทธัจจะ โทมนัส ย่อมเกิดขึ้น.

๖. ธรรมที่เป็นนีวรณิยธรรม แต่ไม่ใช่นีวรณธรรม เป็นปัจจัยแก่ธรรมที่เป็นทั้งนีวรณธรรมและนีวรณิยธรรม และธรรม ที่เป็นนีวรณิยธรรมแต่ไม่ใช่นีวรณธรรม ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย

คือ บุคคลให้ทาน ฯลฯ ศีล ฯลฯ อุโบสถกรรม ฯลฯ พิจารณากุศลกรรมทั้งหลายที่เคยสั่งสมไว้แล้วในกาลก่อน ฯลฯ

ออกจากฌาน ฯลฯ

บุคคลย่อมยินดี ย่อมเพลิดเพลินยิ่งซึ่งจักษุ ฯลฯ หทยวัตถุ ขันธ์ ทั้งหลายที่เป็นนีวรณิยธรรม แต่ไม่ใช่นีวรณธรรม เพราะปรารภจักษุเป็นต้น นั้น นีวรณธรรม และสัมปยุตตขันธ์ทั้งหลาย ย่อมเกิดขึ้น.

ทั้ง ๓ วาระ (วาระที่ ๗ - ๘ - ๙) แม้นอกนี้ พึงกระทำอย่างนี้.

อธิปติปัจจัย เหมือนกับ อารัมมณปัจจัย

แม้ปุเรชาตปัจจัย ก็เหมือนกับ อารัมมณปัจจัย

ส่วนในนิสสยปัจจัย ไม่พึงกระทำ โลกุตตระ.

ฯลฯ

พึงให้พิสดารอย่างนี้.

นีวรณทุกะ ฉันใด พึงพิจารณา แล้วกระทำฉันนั้น.

นีวรณนีวรณิยทุกะ จบ