บุพพการีและกตัญญูกตเวทีบุคคล เป็นบุคคลผู้หาได้ยาก

หทเย นิเธตพฺพยุตฺตกํ
(ข้อความที่ควรเก็บไว้ในหทัย)
[๖๗๗]

บุพพการีและกตัญญูกตเวทีบุคคล เป็นบุคคลผู้หาได้ยาก

ข้อความในคัมภีร์ ปุคคลบัญญัติ มีว่า

บุคคลหาได้ยากในโลก ๒ จำพวก เป็นไฉน บุพพการีบุคคล ๑ กตัญญูกตเวทีบุคคล ๑

ข้อความในอรรถกถา ปุคคลบัญญัติ วินิจฉัยในนิทเทสแห่งทุลฺลภบุคคล คือผู้หาได้ยาก แสดงว่าบุคคลหาได้ยากมีทั้งฝ่ายคฤหัสถ์และฝ่ายบรรพชิต คือ

บุคคลผู้หาได้ยากนั้น ฝ่ายคฤหัสถ์ ๑ ฝ่ายบรรพชิต ๑

ก็บรรดาคฤหัสถ์ทั้งหลาย มารดาและบิดาชื่อว่า บุพพการี คือผู้กระทำอุปการะก่อน ส่วนบุตรและธิดาผู้ปฏิบัติมารดาบิดา และกระทำการอภิวาทเป็นต้นแก่บิดามารดา ชื่อว่า กตเวที คือผู้รู้อุปการคุณอันบุพพการีกระทำแล้ว

สำหรับบรรพชิตทั้งหลาย อาจารย์และอุปัชฌาย์ ชื่อว่า บุพพการี อันเตวาสิกและสัทธิวิหาริก คือ ลูกศิษย์และผู้อยู่ร่วม ที่ปฏิบัติอาจารย์และอุปัชฌาย์ ชื่อว่า กตเวที

อีกนัยหนึ่ง เมื่อผู้อื่นยังมิได้กระทำอุปการะเลย และไม่เพ่งเล็งถึงการที่บุคคลอื่นจะกระทำอุปการะแก่ตน แล้วกระทำอุปการะ ผู้นั้นก็ชื่อว่า บุพพการี เปรียบเหมือนบิดามารดาพวกหนึ่ง อาจารย์และอุปัชฌาย์พวกหนึ่ง บุพพการีบุคคลนั้น ชื่อว่าหาได้โดยยาก เพราะความที่สัตว์ทั้งหลายถูกตัณหาครอบงำไว้

ยากไหมที่จะอุปการะคนอื่น? ไม่มีเวลา หรือว่าไม่สามารถที่จะช่วยเหลือคนนั้นคนนี้ได้ แต่ว่าถ้าเป็นผู้ที่คิดถึงคนอื่น ใคร่ที่จะสงเคราะห์หรือว่าอุปการะ โดยที่ไม่หวังการตอบแทนใดๆ เลย ผู้นั้นชื่อว่า เป็นผู้ที่หายาก แต่การที่บุคคลที่เป็นบุพพการี ชื่อว่า หาได้ยาก เพราะความที่สัตว์ทั้งหลายถูกตัณหาครอบงำไว้ ความยินดีพอใจในรูป ในเสียง ในกลิ่น ในรส ในโผฏฐัพพะ (สิ่งที่กระทบสัมผัสกาย) ทำให้เป็นผู้ที่ไม่อุปการะบุคคลอื่น

สำหรับกตัญญูกตเวทีบุคคล ข้อความในอรรถกถาปุคคลบัญญัติ แสดงว่าบุคคลใด รู้อุปการะที่ผู้อื่นกระทำในตน ประกาศอยู่ซึ่งอุปการะที่เป็นไปตามสมควรแก่อุปการะที่ผู้อื่นกระทำแล้ว ผู้นั้นชื่อว่า กตัญญูกตเวที เปรียบเหมือนบุคคลผู้ปฏิบัติชอบในมารดาและบิดา หรือในอาจารย์และอุปัชฌาย์ทั้งหลาย กตัญญูกตเวทีบุคคลนั้น ชื่อว่า หาได้โดยยาก เพราะความที่สัตว์ทั้งหลายถูกอวิชชาครอบงำไว้

สำหรับผู้ที่เป็นกตัญญูกตเวทีบุคคล คือผู้ที่รู้อุปการคุณที่บุคคลอื่นกระทำในตนแล้วประกาศอยู่ คือแสดงความรู้คุณความดีของบุคคลนั้นด้วยกาย ด้วยวาจา ทางกายก็อาจจะโดยความเอาใจใส่ เป็นธุระต้อนรับ เชื้อเชิญดูแลช่วยเหลือต่างๆ ทางวาจาก็เป็นปฏิสันถาร (ต้อนรับ) เป็นความเอื้อเฟื้อต่างๆ

สำหรับกตัญญูกตเวทีบุคคลนั้น ชื่อว่า หาได้ยาก เพราะความที่สัตว์ทั้งหลายถูกอวิชชาครอบงำไว้

อวิชชาทำให้ไม่รู้คุณของผู้ที่มีอุปการคุณ เพราะฉะนั้น ผู้ใดที่ไม่เป็นผู้ที่กตัญญูกตเวที ก็เพราะมีอวิชชา ไม่เห็นคุณของผู้มีคุณ จึงไม่รู้คุณ และไม่ประกาศและไม่มีความกตัญญูกตเวทีต่อผู้นั้น

กราบเท้าบูชาคุณ ท่านอาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์ ที่เคารพยิ่ง

อ่านหัวข้ออื่นๆ คลิกที่นี่ ... เก็บไว้ในหทัย