ถ้าไม่มีจักขุปสาทรูป การเห็นมีไม่ได้เลย
สำหรับจักขุปสาทรูปที่อยู่กลางตา นอกจากสามารถรับกระทบสีแล้ว ยังเป็นที่เกิดของจักขุวิญญาณ จักขุวิญญาณหมายความถึงนามธรรมที่เห็นสี ที่ตัวของทุกท่านมีทั้งรูปและนาม นามไม่ได้เกิดนอกรูป ต้องอาศัยรูปนี่เองเป็นปัจจัยทำให้นามแต่ละชนิดเกิดขึ้น (สำหรับในภูมิที่มีขันธ์ ๕)
อย่างการเห็น ถ้าไม่มีจักขุปสาทรูป การเห็นมีไม่ได้เลย จักขุปสาทรูปเป็นปัจจัยให้เกิดการเห็นขึ้นที่จักขุปสาทรูปนั่นเอง เพราะฉะนั้น ทั่วทั้งตัวนี้มีรูปซึ่งเป็นที่เกิดของจิตแต่ละประเภท เพราะจิตไม่ได้เกิดนอกรูป เวลาจิตจะเกิดก็เกิดที่รูป เช่น จิตเห็นเกิดที่จักขุปสาทรูป จิต เจตสิกที่เห็น ที่รู้อารมณ์ ไม่ใช่ไปเกิดนอกรูป นอกร่างกาย ต้องมีที่เกิด และที่จักขุปสาทก็เกลื่อนกล่นไปด้วยจิตและเจตสิกที่เห็นรูป เวลาที่จิตดวงหนึ่งเกิดขึ้นเห็นรูป ก็มีเจตสิก ๗ ดวงเกิดร่วมด้วย เพราะสีจะปรากฏได้ต้องกระทบกับจักขุปสาท และจะเห็นสีได้ก็ต้องมีจักขุวิญญาณ และเจตสิกเกิดร่วมกันที่จักขุปสาท
เพราะฉะนั้น ที่จักขุปสาทรูป เล็กๆ นิดเดียว เกลื่อนกล่นไปด้วยจิตและเจตสิกที่เกิดขึ้นแล้วก็ดับไป ไม่มีตัวตน ไม่มีท่านั่ง ท่านอน ท่ายืน ท่าเดินอะไรรวมอยู่ในขณะที่ระลึกรู้สภาพที่เห็นเกิดขึ้นแล้วก็ดับไป รูปารมณ์ที่กระทบเกิดขึ้นแล้วก็ดับไป
จักขุวิญญาณ ๒ ดวง เกิดที่จักขุปสาทรูป โสตวิญญาณ ๒ ดวง เกิดขึ้นที่โสตปสาทรูป ฆานวิญญาณที่รู้กลิ่น ๒ ดวง เกิดขึ้นที่ฆานปสาทรูป ชิวหาวิญญาณ ๒ ดวง เกิดขึ้นที่ชิวหาปสาทรูป กายวิญญาณ รู้เย็นตรงไหน มีสภาพรู้เกิดแล้วก็ดับไปตรงนั้น
มีท่า มีทาง มีตัว มีตนอะไรไหม ก็ไม่มีกิริยาท่าทางที่จะไปควบคุมยึดโยงไว้ เพราะเหตุว่าระลึกสภาพที่ปรากฏที่เป็นรูป สภาพที่ปรากฏที่เป็นนาม ในขณะนั้นมีลักษณะของรูปเท่านั้นที่ปรากฏ ในขณะนั้นมีลักษณะของนามเท่านั้นที่ปรากฏแต่ละลักษณะตามความเป็นจริง ส่วนอื่นไม่มาเชื่อม ไม่มาโยง มาควบคุมประชุมรวมกันให้เกิดความเห็นผิดได้
แต่จิตในวันหนึ่งๆ นั้นไม่ใช่มีแต่จักขุวิญญาณ ๒ ดวง โสตวิญญาณ ๒ ดวง ฆานวิญญาณ ๒ ดวง ชิวหาวิญญาณ ๒ ดวง กายวิญญาณ ๒ ดวง ท่านที่ศึกษาเรื่องของจิต จะทราบว่าจิตทั้งหมดมี ๘๙ ประเภท หรือว่า ๘๙ ดวง ส่วนทางตา หู จมูก ลิ้น กาย ที่เห็นสี ได้ยินเสียง รู้กลิ่น รู้รส รู้โผฏฐัพพะนั้น มีเพียง ๑๐ ดวง จิตที่เหลือจะเกิดที่ไหน นั่นเป็นรูปอีกรูปหนึ่ง
ที่มา และ อ่านเพิ่มเติม ...