การแทงตลอดในสัจธรรมทั้ง ๔
ข้อความใน สัจจวิภังคนิทเทส ใน นิทเทสมัคคสัจจ์ ใน สัมโมหวิโนทนี อรรถกถาวิภังคปกรณ์ มีเรื่องการแทงตลอดในสัจธรรมทั้ง ๔ ว่า
สัจจะทั้ง ๔ เห็นได้ยากเพราะลึกซึ้ง ความพยายามเพื่อจะแทงตลอดอริยสัจธรรม ย่อมเป็นดุจการเอื้อมมือเพื่อจับภวัคพรหม (คือ อรูปพรหม) เป็นดุจการเหยียดเท้าเพื่อแหย่งอเวจี แล้วเป็นดุจการเอาปลายขนทรายจรดปลายขนทรายอันเจียดแล้ว ๑๐๐ เสี่ยง
สัจจะทั้ง ๔ คือ ทุกขอริยสัจจะ การประจักษ์ความเกิดขึ้นและดับไปของนามธรรมและรูปธรรม ไม่ใช่ง่ายๆ ที่พอเมื่อยก็รู้ว่าเป็นปัจจัย แล้วก็เป็นการรู้สภาวะ แล้วก็ประจักษ์สันตติขาด เพราะเหตุว่าการที่จะประจักษ์สันตติของนามหรือรูปขาดโดยความเกิดขึ้นและดับไปที่เป็นขั้นอุทยัพพยญาณนั้น ต้องมีการพิจารณานามและรูปที่เป็นปกติในชีวิตประจำวันจนกระทั่งมีความรู้ว่า นามและรูปทั้งหมดเสมอกัน กรรมจำแนกให้บุคคลต่างกัน เป็นพระราชา เป็นมหาอำมาตย์ เป็นทาสกรรมกร แต่ผู้ที่เจริญสติปัฏฐานประจักษ์ลักษณะที่เสมอกันของนามธรรมและรูปธรรม
การเห็นไม่ว่าจะอยู่ ณ สถานที่ใด เห็นสิ่งที่น่าพอใจ หรือไม่น่าพอใจ ก็เสมอกัน การได้ยินเสียงที่น่าพอใจ หรือเสียงที่ไม่น่าพอใจ ในสถานที่ไหน การได้ยินนั้นก็เสมอกัน เป็นแต่เพียงนามธรรม เป็นแต่เพียงรูปธรรม การได้กลิ่น ไม่ว่าจะเป็นกลิ่นที่ประณีตที่สถานที่ใด กลิ่นอะไร ปัญญาก็รู้ถึงความเสมอกันของนามธรรมและรูปธรรม
เพราะฉะนั้น ก่อนที่จะประจักษ์สันตติขาด ปัญญาจะต้องพิจารณานามและรูปจนทั่ว จนชิน จนเสมอกันหมด จะไม่มีคำกล่าวว่า เวลาที่อยู่ในห้องกัมมัฏฐานแล้วรู้ชัด ผู้ที่อยู่นอกห้องรู้ไม่ชัด ด้วยเหตุนี้ถึงแม้ว่าพระผู้มีพระภาคจะทรงสรรเสริญความไม่คลุกคลี ก็ไม่มีห้องกัมมัฏฐานในครั้งพุทธกาล
ก่อนที่ท่านจะคิดว่า ท่านประจักษ์สันตติขาด กำลังเห็นเดี๋ยวนี้เตือนตัวเองเสียก่อนว่า รู้ชัดหรือยังในลักษณะของสภาพธรรมที่ปรากฏ ถ้ายังไม่รู้ชัดก็อย่าได้คิดถึงอุทยัพพยญาณ หรือว่า สันตติขาดเลย
ที่มา และ อ่านเพิ่มเติม ...