คำว่า ปริศนาธรรม มีในสาระบบของพุทธศาสนาไหมครับ

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

ปริศนา ก็คือ คำถามหรือสิ่งที่จะทำให้ได้มีการพิจารณาแล้วเกิดความเข้าใจ ถ้าจะข้อความที่เป็นคำถาม หรือ คำสนทนา เพื่อให้เกิดความเข้าใจกระจ่างชัดในความเป็นจริงของธรรม ย่อมมีปรากฏในคำสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เช่น

อะไรชื่อว่าหนึ่ง? คำตอบ คือ สัตว์โลกดำรงอยู่ได้ด้วยอาหาร

อาหารทั้ง ๔ อย่าง (กพฬิงการาหาร, ผัสสาหาร, มโนสัญเจตนาหาร และวิญญาณาหาร) นั้น เป็นไปเพื่อความดำรงอยู่ของหมู่สัตว์ผู้ที่เกิดแล้ว และเป็นไปเพื่ออุปการะเกื้อกูลแก่ผู้ที่ยังต้องมีการเกิดอยู่ (คือ ยังมีกิเลสอยู่) แสดงถึงความเป็นจริงของสภาพธรรม ที่ตราบใดก็ตามที่ยังมีการเกิด อันมีต้นตอมาจากการที่ยังมีอวิชชา ความไม่รู้อยู่ จึงยังต้องมีอาหาร ๔ อย่างนี้เกิดขึ้นเป็นไป มีสภาพธรรมเกิดขึ้นเป็นไป ซึ่งล้วนแล้วแต่เป็นธรรมที่เกิดขึ้นเพราะเหตุปัจจัยทั้งสิ้น

สภาพธรรมที่เป็นอาหารปัจจัยเลี้ยงดู ค้ำจุนธรรมที่เกิดพร้อมกัน มี ๔ ประเภท คือรูปอาหารอย่างหนึ่ง และ นามอาหาร ๓ ต่างก็เป็นปัจจัยโดยนำมาซึ่งผล ตามสมควรแก่สภาพธรรมนั้นๆ กล่าวคือ

รูปอาหาร ก็นำมาซึ่งกลุ่มรูปที่มีโอชาเป็นที่ ๘, ผัสสาหาร อาหารคือ ผัสสะ นำมาซึ่งเจตสิกธรรมอื่นๆ ที่เกิดร่วมด้วย นำมาซึ่งจิต และ นำมาซึ่งรูปที่เกิดจากจิตในขณะนั้น เพราะถ้ากล่าวถึงเจตสิก ก็ต้องหมายรวมจิต และเมื่อกล่าวถึงจิต ก็ต้องหมายรวมเจตสิก ด้วย มโนสัญเจตนาหาร อาหารคือมโนสัญเจตนา ก็คือ เจตนาเจตสิกนั่นเอง นำมาซึ่งภพทั้งหลาย เพราะมีการกระทำที่เป็นกรรมอันเป็นบุญบ้างเป็นบาปบ้าง จึงทำให้มีการเกิดในภพต่างๆ มีสภาพธรรมเกิดขึ้นเป็นไป และถ้ากล่าวถึงในขณะที่เกิดพร้อมกัน ก็นำมาซึ่งเจตสิกธรรมที่เกิดร่วมด้วย นำมาซึ่งจิต และ รูปที่เกิดจากจิตตามควรแก่จิตประเภทนั้นๆ

และ ประการสุดท้าย นามอาหารที่เป็นวิญญาณ คือ วิญญาณาหาร อาหารคือวิญญาณ ได้แก่จิต ไม่ใช่เฉพาะปฏิสนธิจิตเท่านั้น หมายรวมถึงจิตทุกขณะ ทุกประเภทในขณะที่จิตเกิดขึ้น นำมาซึ่งอะไร ก็นำมาซึ่งเจตสิกธรรมที่เกิดร่วมด้วย นำมาซึ่งรูปที่เกิดจากจิต ตามควรแก่จิตประเภทนั้นๆ เพราะยกเว้นปฏิสนธิจิต ทวิปัญจวิญญาณ อรูปวิบาก และจุติจิตของพระอรหันต์เท่านั้น ที่ไม่เป็นปัจจัยให้เกิดจิตตชรูป (รูปที่เกิดจากจิต)

สภาพธรรม ที่เกิดเพราะเหตุปัจจัย นั้น แสดงถึงความเป็นจริงของธรรมที่เป็นอนัตตา ไม่อยู่ในอำนาจบังคับบัญชาของใครทั้งสิ้น เกิดเพราะเหตุปัจจัย ไม่เที่ยงไม่ยั่งยืน หาความเป็นสัตว์ เป็นบุคคล เป็นตัวตน ในสภาพธรรมนั้นๆ ไม่ได้เลย เป็นการปฏิเสธความเป็นตัวตนสัตว์บุคคลอย่างสิ้นเชิง และสภาพธรรมที่เกิดเพราะเหตุปัจจัย แล้วก็ดับไป ครับ

ขอยกตัวอย่างเพิ่มเติมอย่างเช่นข้อความในวุฏฐิสูตร
[เล่มที่ 24] พระสุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สคาถวรรค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ ๓๐๒

เทวดา ทูลถามว่า
บรรดาสิ่งที่งอกขึ้น สิ่งอะไรหนอ ประเสริฐ
บรรดาสิ่งที่ตกไป อะไรหนอ ประเสริฐ
บรรดาสัตว์ที่เดินด้วยเท้า ใครเป็นผู้ประเสริฐ
บรรดาชนผู้ที่แถลงคารม (ผู้พูด) ใครเป็นผู้ประเสริฐ

พระผู้มีพระภาคเจ้า ตรัสตอบว่า
บรรดาสิ่งที่งอกขึ้น ความรู้เป็นสิ่งประเสริฐ
บรรดาสิ่งที่ตกไป อวิชชาตกไป เป็นสิ่งประเสริฐ
บรรดาสัตว์ที่เดินด้วยเท้า พระอริยสงฆ์ เป็นผู้ประเสริฐ
บรรดาชนผู้แถลงคารม พระพุทธเจ้า เป็นผู้ประเสริฐ

ขอเชิญศึกษาเพิ่มเติมได้ที่หัวข้อด้านล่างนี้ครับ

เอกมูลสูตร ว่าด้วยปริศนาธรรม

...ยินดีในความดีของทุกๆ ท่านครับ...

ขอบพระคุณ และขออนุโมทนาครับ