ฝันคืออะไร?

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์นั้น

ฝันคืออะไร?

พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้า 638

คำว่า น สุปติ น ปฏิพุชฺฌติ น สุปินํ ปสฺสติ (บุคคลย่อมไม่หลับ ไม่ตื่น ไม่ฝัน ด้วยวิญญาณ ๕) อธิบายว่า พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงปฏิเสธวิถีจิตพร้อมด้วยชวนะในฐานะทั้ง ๓ เหล่านั้นว่า บุคคลย่อมไม่ก้าวลงสู่ความหลับ ย่อมไม่หลับ ย่อมไม่ตื่น ย่อมไม่เห็นสุบิน (ฝัน) อะไรๆ ด้วยจิตอันเป็นไปทางปัญจทวารแม้ทั้งหมด.

พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้า 640

บุคคลย่อมเห็นแม้สุบิน (ฝัน) ด้วยชวนจิตทางมโนทวารนั้นนั่นแหละ มิได้ฝันเห็นจิตอันเป็นไปทางปัญจทวาร.

... การถอนขึ้นจากภวังค์บ่อยๆ ในเพราะความเป็นไปของการหลับอันใด บุคคลผู้ประกอบด้วยการหลับนั้นย่อมฝัน เพราะเหตุนั้น การฝันนี้ย่อมเป็นกุศลบ้าง อกุศลบ้าง เป็นอัพยากตะบ้าง. ในการฝันเหล่านั้น เมื่อบุคคลฝันว่าทำการไหว้พระเจดีย์ การฟังธรรม การแสดง ธรรมเป็นต้น ย่อมเป็นกุศล เมื่อฝันว่าทำปาณาติบาตเป็นต้น ย่อมเป็นอกุศล ความฝันพ้นจากจิตทั้งสองนี้ ในขณะแห่งอาวัชชนะและตทารัมมณะ พึงทราบว่าเป็นอัพยากตะ. แม้ในเวลาที่กล่าวว่า สิ่งนี้เราเห็นแล้ว (๑) สิ่งนี้เราได้ยินแล้ว สิ่งที่ปรากฏแล้วนั่นแหละก็เป็นอัพยากตะเช่นกัน.

ใครที่ฝัน?

อนึ่ง พระเสกขะและปุถุชนเท่านั้น ย่อมฝันเห็นสุบินนิมิต. แม้ทั้ง ๔ อย่าง (ได้แก่ ธาตุกำเริบ เรื่องที่เคยประสบมา เทพดลใจ และบุพพนิมิต) เพราะความที่ตนยังมิได้ละวิปัลลาส ๔.

สำหรับพระอเสกขบุคคล ย่อมไม่ฝัน เพราะท่านมีวิปัลลาส ๔ อันละได้แล้ว.

[สรุป]

ความฝัน คือ นามธรรมที่เกิดขึ้นเป็นไป ได้แก่ กุศลจิต อกุศลจิต กิริยาจิต ที่เป็นไปทางมโนทวารวิถีจิต ที่เกิดขึ้นคั่นการหลับ หรือก็คือภวังคจิตที่เกิดดับสืบต่อกันนานๆ ไม่ว่าจะเป็นการหลับนานๆ หรือหลับสั้นๆ (ดุจลิงหลับ) ก็ตาม และความฝันนั้นมีแก่ผู้ที่ยังมีวิปลาส ๔ ผู้ที่ดับวิปลาส ๔ แล้ว คือ พระอรหันต์ทั้งหลายจะไม่ฝัน

กราบอนุโมทนา