น้ำมันที่เป็นเภสัชมี ๕
สำหรับน้ำมันที่เป็นเภสัชมี ๕ คือ น้ำมันงา ๑ น้ำมันเมล็ดพันธุ์ผักกาด ๑ น้ำมันมะซาง ๑ น้ำมันละหุ่ง ๑ น้ำมันเปลวสัตว์ ๑
ใน พระวินัยปิฎก ปริวาร หมวด ๕ เอกุตตริกะ ว่าด้วยอาบัติเป็นต้น
สำหรับ น้ำมันเปลวสัตว์มี ๕ คือ น้ำมันเปลวหมี ๑ น้ำมันเปลวปลา ๑ น้ำมันเปลวปลาฉลาม ๑ น้ำมันเปลวหมู ๑ น้ำมันเปลวลา ๑
ที่จะเป็นเภสัชก็ได้แก่ น้ำมัน ๕ และสำหรับน้ำมันเปลวสัตว์นั้น ก็มี ๕
ความละเอียดในเรื่องของเนยใส เนยข้นเหล่านี้ ท่านผู้ฟังจะค้นได้ใน ทุติยสมันตปาสาทิกาแปล ปัตตวรรค สิกขาบทที่ ๓ ซึ่งจะให้ท่านผู้ฟังได้ทราบลักษณะของเนยใส
เนยใสทำจากเนยข้นก็มี เนยใสทำด้วยนมสดก็มี ทำด้วยนมส้มก็มี
นั่นเป็นลักษณะของเนยใส หมายความว่า ในบรรดาโครส ๕ เนยใสเป็นยอดของโครส แต่ข้อที่ทรงอนุญาตไว้ ที่จะเก็บไว้ได้ ๗ วันโดยเป็นเภสัช ที่บริโภคได้จะต้องปราศจากอามิส คือ ไม่เจือด้วยอาหารใดๆ จึงจะฉันได้ในเวลาวิกาล แม้เนยข้นก็เช่นเดียวกัน ซึ่งมีข้อความว่า
เนยข้น พอยกขึ้นจากเปรียงเท่านั้น ภิกษุทั้งหลายขบฉันได้
นี่เป็นกรรมวิธีในการที่จะทำนมสดให้เป็นนมส้ม เป็นเปรียง เป็นเนยข้น เป็นเนยใส นมสดถ้าทิ้งไว้จะเป็นนมส้ม และถ้าต้องการจะให้เป็นเนยข้น ก็คงจะต้องเป็นเปรียง เพราะมีข้อความว่า เนยข้น พอยกขึ้นจากเปรียงเท่านั้น ภิกษุทั้งหลายขบฉันได้ เพราะฉะนั้น จากนมสดก็เป็นนมส้ม เป็นเปรียง และก็เป็นเนยข้น
ภิกษุจะฉันเนยข้น พึงชำระ คือ ตักเอานมส้ม เปรียง แมลงวัน และมดแดงเป็นต้นออก แล้วฉันเถิด
ที่จะเป็นเนยข้นจริงๆ ต้องเอานมส้มออก ต้องเอาเปรียงออกด้วย เหลือแต่ที่เป็นเนยข้น คือ เป็นก้อนของเนยข้นจริงๆ เวลาหุงต้มแล้วเป็นเปรียง เท่าที่ได้ตรวจสอบดูใน ทุติยสมันตปาสาทิกา
นมสดทิ้งไว้เป็นนมส้ม หุงต้มเป็นเปรียง แล้วก็เป็นเนยข้น จากเนยข้น เป็นเนยใส เพราะเหตุว่ามีข้อความต่อไปว่า
ภิกษุใคร่จะเจียวเนยข้นให้เป็นเนยใสฉัน จะเจียวแม้เนยข้นที่ยังไม่ฟอก คือ ยังไม่ชำระก็ควร แล้วเนยใสนั้น ภิกษุทำให้สุกด้วยแสงแดดแล้วกรองไว้ นั่นเป็นเนยใส
ข้อความใน ทุติยสมันตปาสาทิกาแปล ปัตตวรรค สิกขาบทที่ ๓ มีว่า
ภายหลังพวกอันเตวาสิกถามท่านหนักขึ้นว่า
ท่านขอรับ ก้อนนมส้มก็ดี หยดเปรียงก็ดี มีอยู่ในเนยข้น เนยข้นนั่นควรไหม
พระเถระตอบว่า
ผู้มีอายุ แม้เนยข้นนั่นก็ไม่ควร
แสดงให้เห็นว่า ถ้าจะเป็นเนยข้นจริงๆ ที่จะเป็นยา จะต้องไม่เจือด้วยแม้นมส้ม หรือหยดเปรียง จึงจะเป็นเนยข้นที่เป็นยา เป็นเภสัชได้
เพราะฉะนั้น แม้เภสัชที่ทรงอนุญาตไว้ ก็ควรที่จะได้ทราบความละเอียดด้วยว่า ไม่ได้หมายความถึงโครสทั้งหมด แต่เฉพาะที่เป็นเนยข้น เนยใส และเนยข้นนั้น ก็ไม่เจือด้วยนมส้ม หรือแม้แต่หยดเปรียงด้วย
ที่มา ...