เราเริ่มต้นทุกครั้งไม่ใช่เพียงชื่อ
โซฮาน: จะสนทนาต่อจากครั้งที่แล้วว่า ธรรมคืออะไร และให้ท่านอาจารย์พูดเรื่องธรรมเพิ่มขึ้นครับ
ท่านอาจารย์: ถ้าเช่นนั้นเราก็ต่อเรื่องที่เราสนทนากับคุณอาช่าเลย เรื่องเจตสิกใช่ไหม?
คุณสุคิน: ใช่ครับ
โซฮาน: ยังไม่รู้จักเจตสิกครับ
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น เราเริ่มต้นทุกครั้งไม่ใช่เพียงชื่อ เริ่มรู้จักสิ่งที่กำลังมีว่าอยู่ที่ไหน
คุณสุคิน: ท่านอาจารย์ครับ เมื่อกี๊เท่าที่ผมเข้าใจ ผมก็บอกว่าเท่าที่เราสนทนากัน เราก็สนทนาถึงสิ่งที่มีจริง แล้วต้องรู้ว่า สิ่งที่มีจริงมีจริงที่ไหน เมื่อไหร่ เวลานี้มีไหมสิ่งที่มีจริง นี่คือผมถามโซฮาน และโซฮานตอบว่า มีครับ
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น เราเหมือนตั้งต้นทุกครั้งที่เราสนทนากัน เพราะอะไร?
โซฮาน: เพราะความรู้น้อย สิ่งที่เราฟังเราไม่รู้จัก เพราะฉะนั้น เราต้องค่อยๆ เจริญความรู้ทีละนิดทีละหน่อยครับ
ท่านอาจารย์: เห็นไหมว่า เราไม่ต้องรีบไปไหน แต่เราหัดให้ทุกคนเริ่มตั้งต้นใหม่ เริ่มคิดให้ละเอียด ดูกร ภิกษุ จงฟังจงใส่ใจให้ดี เราจะกล่าว นี่คือคำของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ไม่ต้องไปไหน แต่เราจะเริ่มทุกครั้งที่เราสนทนากัน เริ่มต้น เริ่มต้น เริ่มต้น
เริ่มฟังทุกคำ แล้วก็คิดไตร่ตรอง ไม่ใช่ไปจำว่า คนนี้พูดอย่างนี้คนนั้นพูดอย่างนั้น เพราะว่า เมื่อมีความเข้าใจแล้วก็จะรู้ได้ว่า ความคิดของตัวเองไม่สามารถจะรู้ความจริงได้ ถ้าจำคำของคนอื่น ไม่สามารถจะเข้าใจอะไรได้เลยทั้งสิ้น
กราบเท้าบูชาคุณท่านอาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์ ด้วยความเคารพอย่างยิ่งค่ะ และกราบยินดีในกุศลของคุณสุคิน ผู้ถ่ายทอดคำท่านอาจารย์เป็นภาษาฮินดีค่ะ
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น สนทนาธรรมคืออะไร?
โซฮาน: หมายถึงการเจริญความเข้าใจ และเข้าใจความจริงครับ
ท่านอาจารย์: เห็นไหม เราต้องหัดคิดให้ละเอียด สนทนาธรรมคืออะไร?
อาช่า: การสนทนาธรรม ก็คือสนทนาเกี่ยวกับความจริงที่มีอยู่ตอนนี้เพื่อความเข้าใจความจริงนั้นครับ
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น เราจะไม่พูดเรื่องอื่นใช่ไหม เราไม่พูดเรื่องอื่น แต่เราจะพูดเรื่องความจริงของสิ่งที่มีจริงๆ ไม่ใช่ไปจำคำของใครว่าอะไรจริง แต่ คิดเองซิ เราพูดเพื่อรู้ความจริงของสิ่งที่มีจริง ต้องเริ่มไตร่ตรองว่า อะไรมีจริงเดี๋ยวนี้ ไม่ต้องฟังใครว่า ใครพูดว่าอะไรมีจริง แต่คิดเองว่า เดี๋ยวนี้อะไรมีจริงๆ คิดเองไม่ใช่จำมา แต่คิดเองว่า เดี๋ยวนี้อะไรจริง ต้องทีละหนึ่งเท่านั้น
โซฮาน: ความจริงตอนนี้ คือโซฮานกำลังฟังการสนทนาอยู่ครับ
ท่านอาจารย์: ไม่ใช่อย่างนั้น คิดดีๆ นี่แสดงว่า ยังไม่เข้าใจ เดี๋ยวนี้ต้องมีสิ่งที่มีจริงแน่นอน
โซฮาน: เวลานี้เรากำลังเพิ่มความเข้าใจ
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น จะถามจนกว่าโซฮานจะคิดเองตรงคำถามว่า เดี๋ยวนี้มีอะไรหรือเปล่า จนกว่าจะรู้ว่ามีอะไรจริง?
โซฮาน: มีคิดครับ
ท่านอาจารย์: มีคิด รู้จักคิดไหมว่า คิดเป็นอะไร?
โซฮาน: ยังไม่เข้าใจ แต่ตอนที่คิดเกิดพอจะรู้ได้ว่ากำลังคิดอยู่
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น เราสนทนาเพื่อรู้จัก คิด ใช่ไหม?
โซฮาน: ครับ
ท่านอาจารย์: คิดอะไร?
โซฮาน: คิดอยู่ว่า ถามคำถามอะไรดี
ท่านอาจารย์: คิดเรื่องใช่ไหม?
โซฮาน: ครับ
ท่านอาจารย์: ถ้าไม่คิด ไม่มีเรื่องที่คิดใช่ไหม?
โซฮาน: ไม่มีครับ
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น ห้ามไม่ให้คิดได้ไหม?
โซฮาน: ห้ามไม่ได้ครับ
ท่านอาจารย์: คิดแล้ว เปลี่ยนไม่ให้คิดเรื่องนี้ ให้คิดเรื่องอื่นได้ไหม?
โซฮาน: ไม่ได้
ท่านอาจารย์: คิดเป็นเราคิด หรือคิดเป็นคิด?
โซฮาน: คิดคิด แต่ว่า ที่คิดก็คือเราที่คิดครับ
ท่านอาจารย์: ถ้าคิดไม่เกิด จะมีเราคิดไหม?
โซฮาน: ถ้าไม่คิด ก็ไม่มีเราครับ
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น คิด เห็นอะไรหรือเปล่า?
โซฮาน: คิด ไม่เห็น แต่คิดคิด ส่วน ตา เห็นครับ
ท่านอาจารย์: เราไม่ได้ถามเรื่องตานะ
โซฮาน: คิดไม่เห็นครับ
ท่านอาจารย์: นี่เป็นเหตุที่คนไม่เข้าใจธรรม เพราะเขาไม่ได้รู้ตรงที่กำลังถาม กำลังมีจริงๆ แต่เขาไปคิดเรื่องอื่น
คุณสุคิน: ที่ท่านอาจารย์ให้สื่อว่า นี่เป็นเหตุให้เราไม่เข้าใจ เพราะว่าเราคิดเรื่องอื่น แล้วก็ไม่ฟังคำถามแล้วก็พิจารณาเฉพาะสิ่งที่ถูกถามและถามถึง แกก็เข้าใจตรงนั้นแล้ว แต่ตอนนี้แกบอกว่า แกมีคำถามขึ้นมาว่า เราไม่สามารถบังคับความคิดได้ แล้วจะหยุดความคิดอย่างไร?
ท่านอาจารย์: ใครให้หยุด?
โซฮาน: โซฮานอยากจะให้หยุด
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น พระสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัสว่า จงฟัง จงใส่ใจให้ดี แล้วไปคิดเรื่องจะหยุดคิดทำไม
โซฮาน:
ท่านอาจารย์: เห็นไหม ยังไม่รู้จักคิด แล้วจะหยุดคิดแล้ว แล้วจะเข้าใจธรรมได้ไหม?
โซฮาน: เข้าใจครับ
ท่านอาจารย์: เดี๋ยวนี้คุณโซฮานรู้จักคิดแล้วยัง?
โซฮาน: นิดๆ หน่อยๆ ครับ
ท่านอาจารย์: คิด มีจริงไหม?
โซฮาน: มีครับ
ท่านอาจารย์: ไม่ให้คิดเกิดได้ไหม หยุดคิดได้ไหม? เพราะฉะนั้น ไม่ต้องรีบร้อนนะ แต่ต้องรู้ว่าไม่รู้อะไรแค่ไหน มหาศาลแค่ไหน
โซฮาน: ครับ
กราบเท้าบูชาคุณท่านอาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์ ด้วยความเคารพยิ่งค่ะ
ท่านอาจารย์: ไม่รู้สิ่งที่มีจริงเดี๋ยวนี้ แต่อยากรู้สิ่งอื่นใช่ไหม?
อาช่า: ใช่ค่ะ
ท่านอาจารย์: ถ้าไม่รู้สิ่งที่มีจริงเดี๋ยวนี้จะรู้อย่างอื่นได้ไหม?
โซฮาน: จะไม่รู้อะไรเลยครับ
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น เราพูดเรื่องสิ่งที่มีจริงทีละหนึ่ง เพื่อค่อยๆ รู้ค่อยๆ เข้าใจ จนสามารถจะรู้สิ่งนั้นได้จริงๆ
อาช่า: ค่ะ
ท่านอาจารย์: ถ้าเขารู้สิ่งอื่นที่อยากจะรู้หมด แต่ไม่รู้สิ่งที่กำลังมีเดี๋ยวนี้ ถูกต้องไหม?
อาช่า: ค่ะ
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น สิ่งที่กำลังมีเดี๋ยวนี้คืออะไร ที่จะรู้ เพราะยังไม่รู้
อาช่า: ค่ะ
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น ฟังดีๆ เดี๋ยงนี้มีอะไรที่ไม่รู้?
อาช่า: เห็น
ท่านอาจารย์: รู้จักเห็นแล้วยัง?
อาช่า: ยังค่ะ
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น ต้องฟังเรื่องเห็นต่อไปใช่ไหม?
อาช่า: ใช่ค่ะ
ท่านอาจารย์: ไม่รู้ว่าเห็นคืออะไร ทุกอย่างที่มีจริงไม่รู้ว่าคืออะไร เพราะฉะนั้น ต้องเริ่มต้นอีก เริ่มต้นอีก เริ่มต้นอีกที่จะไม่ลืมว่า เห็นคืออะไร
โซฮาน: ครับ
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น โอกาสนี้เป็นโอกาสที่จะไม่ลืมว่า ยังไม่รู้จักเห็น ทั้งๆ ที่กำลังเห็น ถ้าเราไม่พูดเรื่องเห็นอีก ไม่พูดเรื่องเห็นอีกบ่อยๆ เราสามารถจะเข้าใจเห็นได้ไหม?
โซฮาน: ถ้าเราไม่สนใจเห็น เราจะไม่มีวันเข้าใจเห็น
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น เราต้องพูดเรื่องเห็นอีกใช่ไหม?
โซฮาน: ครับ
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น เริ่มเดี๋ยวนี้ที่กำลังเห็น เห็นคืออะไร?
โซฮาน: เป็นธรรม หรือสิ่งที่มีจริง
ท่านอาจารย์: พูดอย่างนี้ แล้วรู้จักเห็นไหม?
โซฮาน: เริ่มเข้าใจครับ เริ่มเข้าใจหน่อย
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น ต้องพูดอีกไหม เรื่องเห็น?
โซฮาน: ต้องฟังต่อครับ
ท่านอาจารย์: เห็นเกิดหรือเปล่า?
โซฮาน: เกิดแล้วก็ดับ
ท่านอาจารย์: ถามว่า เกิด ก็ไปตอบว่า ดับ ด้วย จะมีเวลาคิดไหมนี่
โซฮาน: เข้าใจที่ท่านอาจารย์พูดแล้วครับ
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น เห็นเกิดแล้วดับเป็นอริยสัจจธรรมหรือเปล่า?
โซฮาน: เป็นอริยสัจจธรรม
ท่านอาจารย์: รู้แล้วหรือ?
โซฮาน: ไม่ได้เป็นอริยสัจจธรรม หมายความว่าความเข้าใจไม่ถึงระดับนั้นครับ เราเข้าใจแค่ขั้นฟังว่าทุกอย่างเกิดแล้วต้องดับ
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น เริ่มตั้งแต่คำว่า ธรรม ใช่ไหม ที่จะรู้ว่าไม่ใช่เราเป็นธรรม
โซฮาน: ครับ
ท่านอาจารย์: มั่นคงไหม?
โซฮาน: มั่นคงครับว่า เห็นเป็นธรรม
ท่านอาจารย์: ยังไม่รู้จักเห็น แล้วมั่นคงหรือว่าเห็นเป็นธรรม เดี๋ยวนี้เป็นเราเห็น หรือธรรมเห็น?
โซฮาน: เป็นอย่างนั้นจริงครับ
ท่านอาจารย์: ถ้าเราเพียงแต่พูดไม่เปลี่ยน ทุกอย่างเป็นธรรม ธรรมที่เกิดแล้วดับเป็นสัจจธรรมเป็นอริยสัจจธรรม ถ้าเราพูดแบบนี้บ่อยๆ หมายความว่า เรารู้จักธรรมแล้วหรือยัง?
โซฮาน: ถ้าเป็นอย่างนั้น ก็ไม่ได้หมายความว่าเข้าใจ
ท่านอาจารย์: เริ่มเห็นความลึกซึ้งไหม?
โซฮาน: ครับ
ท่านอาจารย์: ถ้าคนที่พูดว่า เห็นเกิดดับ แต่ว่ายังไม่รู้จักเห็น เขามั่นคงไหมว่าขณะนี้ไม่ใช่เขาเห็น แต่เป็นธรรมที่เห็น
โซฮาน: ก็คือ ถ้าเป็นอย่างนั้นก็ไม่ถูกครับ
ท่านอาจารย์: ถ้าไม่คิดเลย จะเข้าใจอย่างนี้ไหม?
โซฮาน: ถ้าไม่คิดอย่างนี้ก็ไม่ได้เจริญความเข้าใจ
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น ต้องไม่ลืมนะ จงใส่ใจให้ดี
โซฮาน: ครับ
ท่านอาจารย์: ใครๆ ก็พูดได้ อริยสัจจ์ ๔ แต่ว่าไม่ได้กล่าวถึงความจริงที่จะประจักษ์แจ้งอริยสัจจ์ ๔
กราบเท้าบูชาคุณท่านอาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์ ด้วยความเคารพยิ่งค่ะ
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น คิดดีๆ นะ คิดดีๆ รู้จักเห็นที่กำลังเห็นแล้วหรือยัง?
โซฮาน: มีความเข้าใจหน่อยครับ
ท่านอาจารย์: เข้าใจว่าอะไรอย่างไร?
โซฮาน: เข้าใจว่า เห็นเป็นความจริงอย่างหนึ่งซึ่งมีจริงครับ
ท่านอาจารย์: รู้จักแล้วหรือยัง?
คุณสุคิน: แกตอบก่อนหน้านี้แล้วว่า เข้าใจแต่ยังไม่เข้าใจดีครับ
ท่านอาจารย์: แล้วคำถามว่าอย่างไร?
คุณสุคิน: ท่านอาจารย์ถามว่าเข้าใจเห็นหรือเปล่า?
ท่านอาจารย์: ไม่ใช่ ดิฉันถามว่า รู้จักเห็นหรือยัง?
โซฮาน: ยังครับ
ท่านอาจารย์: เดี๋ยวนี้เรากำลังพูดเรื่องอริยสัจจธรรมใช่ไหม?
โซฮาน: ครับ
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น ขณะนี้มีเห็น ยังไม่รู้จักเห็น เพราะเห็นลึกซึ้งมาก แต่มีหนทางไหมที่จะรู้จักเห็น
โซฮาน: มีครับ
ท่านอาจารย์: หนทางนั้น คืออะไร ถ้าบอกว่ามีก็ต้องรู้ว่าเป็นหนทางอะไร??
โซฮาน: สนทนาธรรมครับ
ท่านอาจารย์: สนทนาเรื่องอะไร ที่จะรู้จักเห็น?
โซฮาน: สนทนาเรื่องเห็นครับ
ท่านอาจารย์: เพื่ออะไร?
คุณสุคิน: เพื่อเข้าใจเห็นครับแกตอบอย่างนี้ ผมถามแกว่าจะเข้าใจเห็น เราควรสนทนาเรื่องอะไร? แกตอบว่า เรื่องเห็น
ท่านอาจารย์: อันนี้เราแนะนำเขาไปในตัว แต่ถ้าเราถามให้เขาคิดเอง เราจะได้รู้ว่า ...
คุณสุคิน: ทีแรกแกตอบว่า สนทนาธรรม ผมก็เลยถามซ้ำเขาว่าเพื่อเข้าใจเห็น เราควรจะสนทนาเรื่องอะไร แกสุดท้ายก็ตอบว่า สนทนาเรื่องเห็นครับ
ท่านอาจารย์: ถ้าเราไม่สนทนาเลยเรื่องเห็น จะมีวันที่จะรู้จักเห็นไหม?
โซฮาน: ไม่มีวันนั้นครับ ถ้าไม่สนทนาก็ไม่มีทางเกิด
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น เดี๋ยวนี้กำลังเห็น แล้วเราสนทนาเพื่อเข้าใจเห็น นั่นเป็นหนทางเป็นอริยมรรคที่ ๔ หรือเปล่า?
โซฮาน: ยังไม่คุ้นกับคำว่าอริยสัจจธรรมที่ ๔ เลยติดตรงนั้นครับ
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น คุณโซฮานเคยได้ยินคำว่า อริยสัจจธรรมไหม?
โซฮาน: แค่รู้คร่าวๆ ครับ ยังไม่เคยได้พิจารณา
ท่านอาจารย์: รู้คร่าวๆ รู้ว่าอะไร?
โซฮาน: ตอนนี้รู้ตัวว่า ไม่รู้อะไรเลยครับ ไม่สามารถตอบได้ว่าที่ ๑ ที่ ๒ คืออะไร
ท่านอาจารย์: ขอให้คุณอาช่าตอบหน่อยได้ไหม?
คุณสุคิน: ท่านอาจารย์ครับตอนนี้โซฮานเข้าใจแล้วครับว่า ที่เราสนทนากันอยู่เพื่อเข้าใจเห็น เข้าใจเกี่ยวกับเห็นนี่ที่เป็นอริยสัจจ์ ๔ ครับ
ท่านอาจารย์: ต้องละเอียดนะ เห็นมีจริงไหม?
โซฮาน: มีจริง
ท่านอาจารย์: เป็นธรรมหรือเปล่า?
โซฮาน: เป็นธรรม
ท่านอาจารย์: เป็นสัจจธรรมหรือปล่า?
โซฮาน: เป็น
ท่านอาจารย์: เป็นสัจจธรรมอะไร?
โซฮาน: เป็นอริยสัจจธรรมที่ ๑ เป็นทุกข์ครับ
ท่านอาจารย์: ทำไมเป็นทุกข์?
โซฮาน: เพราะเกิดแล้วดับ
ท่านอาจารย์: เห็นเดี๋ยวนี้เป็นทุกข์ไหม?
โซฮาน: เป็นทุกข์
ท่านอาจารย์: รู้ไหมว่า เห็นเดี๋ยวนี้เป็นทุกข์?
โซฮาน: หลังจากฟังเกี่ยวกับอริยสัจจธรรม ก็เข้าใจขั้นนั้นครับว่าเป็นอริยสัจจ์ที่ ๑ เป็นทุกข์ครับ
ท่านอาจารย์: แต่ถามว่า เดี๋ยวนี้ที่เห็นเป็นทุกข์หรือเปล่า?
โซฮาน: ยังเห็นว่าเป็นทุกข์อยู่ครับ
ท่านอาจารย์: เห็นแล้วหรือว่า เป็นทุกข์?
โซฮาน: เพราะเห็นกำลังเกิดแล้วดับอยู่ ต้องเป็นทุกข์ครับ
ท่านอาจารย์: ประจักษ์แจ้ง เห็น เดี๋ยวนี้เกิดแล้วดับหรือยัง?
โซฮาน: ยังไม่ได้ประจักษ์แจ้ง
ท่านอาจารย์: ประจักษ์หรือยังว่าเห็นขณะนี้ไม่ใช่เรา
โซฮาน: ไม่ครับ
กราบเท้าบูชาคุณท่านอาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์ ด้วยความเคารพยิ่งค่ะ
ท่านอาจารย์: พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงประจักษ์แจ้งหรือเปล่า?
โซฮาน: พระองค์ทรงประจักษ์แจ้งครับ
ท่านอาจารย์: พระองค์สอนหนทางให้ประจักษ์?
โซฮาน: แสดงครับ
ท่านอาจารย์: หนทางที่ทรงแสดงไว้คืออะไร?
โซฮาน: คือการสนทนาธรรม หนทางคือความเข้าใจครับ
ท่านอาจารย์: เข้าใจอะไร?
โซฮาน: สิ่งที่มีจริงครับ
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น เข้าใจหรือยัง?
โซฮาน: ยังครับ พยายามอยู่ครับ
ท่านอาจารย์: พยายามเป็นโซฮานหรือเปล่า?
โซฮาน: เป็นครับ
ท่านอาจารย์: แล้วพระสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัสว่าอย่างไร?
โซฮาน: ไม่ทราบครับ
ท่านอาจารย์: ทุกอย่างที่มีจริงเป็นสิ่งที่มีจริง ใช้คำว่า ธรรม เห็นมีจริงไหม?
โซฮาน: มีครับ
ท่านอาจารย์: พระสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัสว่า สิ่งที่มีจริง มีจริง เป็นธรรม เพราะฉะนั้น เห็นเกิดดับหรือเปล่า?
โซฮาน: เกิดแล้วดับ
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น เดี๋ยวนี้เห็นเป็นโซฮาน หรือเห็นเป็นธรรม?
โซฮาน: เป็นธรรมเป็นสัจจธรรม
ท่านอาจารย์: ไม่ใช่โซฮานเห็น
โซฮาน: ครับ เป็นอย่างนั้นครับ
ท่านอาจารย์: เป็นอย่างนั้น แล้วรู้จักเห็นแล้วยัง?
โซฮาน: ยังไม่เข้าใจ แต่ว่าวันนี้ฟังเกี่ยวกับเห็นมากขึ้น รู้สึกว่าเริ่มเข้าใจมากขึ้นครับ
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น เห็นเป็นธรรมไม่ใช่โซฮาน แล้วคิดล่ะ คิดเป็นธรรมหรือเปล่า?
โซฮาน: คิดก็เป็นธรรม
ท่านอาจารย์: มีธรรมทุกวันใช่ไหม?
โซฮาน: ครับมีทุกวัน
ท่านอาจารย์: โซฮานไม่มี มีแต่ธรรมทั้งวันใช่ไหม?
คุณสุคิน: แกไม่สามารถตอบอะไรได้เต็มปากครับ แกเลยมีคำถามเดิมขึ้นมาว่า แล้วโซฮานคืออะไร?
ท่านอาจารย์: เห็นไหม เราพูดทุกอย่างแต่เขาไม่ได้คิด เพราะฉะนั้น เขาตามเราทุกอย่างเขาไม่ได้คิด แต่ถ้าให้เขาคิดเองทีละหนึ่งๆ เขาจะมีความเข้าใจ ไม่ใช่ไปจำเราแล้วก็น้อมตามว่าเป็นอย่างนั้นๆ ไม่เป็นประโยชน์เลยเพราะว่า เขาสามารถจะจำทุกคำในพระไตรปิฏกได้ พูดตามได้ทุกอย่าง แต่ไม่รู้จักธรรม
คุณสุคิน: ผมเข้าใจคำถามโซฮานแล้วครับท่านอาจารย์ ที่แกถามขึ้นมาก็เพราะอย่างนี้ว่า ที่เราคุยกันแล้วแต่ละคนที่เข้าใจว่ามีแต่ปรมัตถธรรม มีแต่ความจริง มีจิต เจตสิก รูปครับ ไม่มีสัตว์ ไม่มีบุคคล ไม่มีสุคิน ไม่มีสุจินต์ ไม่มีโซฮาน ไม่มีอาช่า อาคิ่ล แต่เวลาเดียวกัน เราพูดเราก็สื่อกันว่า คนนี้คือโซฮาน คนนี้คืออาช่า เขาถามถึงตรงนั้นครับ
ท่านอาจารย์: แล้วเขารู้ความจริงแล้วยัง ไม่ใช่โซฮาน ไม่ใช่ดิฉัน ไม่ใช่คุณสุคิน เขารู้จริงๆ แล้วยัง?
โซฮาน: ตรงนั้นเข้าใจครับว่าทั้งวันมีแต่จิต เจตสิก รูป ไม่มีโซฮาน ไม่มีใครครับ
ท่านอาจารย์: ไม่มีโซฮาน แล้วมีอะไร?
โซฮาน: มีแต่ธรรมครับ
ท่านอาจารย์: แน่ใจนะ มีภูเขาไหม?
โซฮาน: ภูเขามีจริงครับ
ท่านอาจารย์: เห็นไหม คุณสุคิน ไม่ต้องรีบไปไหนเลย เราไม่ต้องเอาคำไปให้เขา คิดว่าเขาจะเข้าใจได้ ถ้าเขาไม่คิดเองไม่มีทางเลย แล้วถ้าเราไม่สนทนาอย่างนี้ เราก็ไม่รู้ว่าเขาไม่เข้าใจ เขาตามเราทั้งหมด อะไรเป็นอริยสัจจะ มีเท่าไหร่ อะไรๆ เพราะฉะนั้น นี่ไม่ใช่หนทางที่จะทำให้เขาด้วยตัวของเขาเองรู้ความจริง หรือเข้าใจธรรม แต่เขาเชื่อและตาม ไม่ได้ไม่พอ
คุณสุคิน: ท่านอาจารย์ครับ เห็นว่าโซฮานยังไม่เข้าใจ ผมเลยพูดว่า เพราะฉะนั้น ที่ท่านอาจารย์ถามว่า เข้าใจเห็นหรือยัง เข้าใจว่าเห็นเป็นธรรมหรือยัง แกตอบว่าเข้าใจ ผมเลยบอกว่า นี่ก็ต้องพิจารณาดีๆ ว่าเราเข้าใจจริงไหม ต้องรู้ว่า เข้าใจจริงไหม ไม่ใช่รีบตอบ ตัวเองก็หลอกตัวเองว่าตัวเองรู้ แล้วอีกคนก็ไม่รู้ว่ารู้จริงหรือไม่ เพราะฉะนั้น ต้องพิจารณาต้องฟังต่อไป แกเริ่มเข้าใจแล้วว่า ไม่เข้าใจขนาดไหน
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น เห็นไหม เราจะต้องรู้ว่า ที่เราพูดไปนี่เขาเข้าใจหรือเปล่า และเข้าใจหรือไม่ หรือเข้าใจแค่ไหน ถ้าเราบอกเขาไม่มีทาง เขาจำ แต่ถ้าเราให้เขาคิด เขาค่อยๆ คิดด้วยตัวเขาเอง เพราะฉะนั้น เมื่อเขาคิดแล้ว จากการเข้าใจจากการคิด เขาสามารถจะเข้าใจได้
เพราะฉะนั้น ทางที่ดีที่สุด พูดสั้นที่สุด ถามแต่ละคำเขาต้องตอบตรง มิเช่นนั้น เขาไม่สามารถที่จะเข้าใจธรรมเลย
คุณสุคิน: ท่านอาจารย์ ผมก็จะพยายามทำอย่างนี้ แต่บางทีมัน ...
ท่านอาจารย์: เข้าใจค่ะ ดิฉันเข้าใจคุณสุคิน และรู้ด้วยว่าภาษายาก และการอธิบายให้เขาเป็นการแนะนำ แต่ว่าหนทางที่จะให้เขาเข้าใจต้องให้เขาคิด นี่สำคัญที่สุดเลย ถ้าเราบอกเขาหมดเลย แต่พอเราถามเขามีภูเขาไหม? เขาตอบว่า มี เห็นไหม แสดงว่า ความเข้าใจที่เขารับไว้เขารับเรื่อง และเขาคิดตามเรื่อง การไตร่ตรองของเขาไม่พอ ให้เขาเข้าใจจริงๆ ตามที่เราบอกเราถาม แต่นี่เขาตอบผิด เพราะฉะนั้น เราต้องอดทนเริ่มใหม่ เริ่มใหม่
คุณสุคิน: ก็ดีสำหรับทุกคน ดีสำหรับตัวเอง ดีสำหรับทุกคนที่ฟังครับ
ท่านอาจารย์: แล้วมันค่อยๆ ซึมไปตามความเข้าใจที่มั่นคงขึ้นๆ เพราะเขาคิด และเขาเข้าใจถูกต้อง
เพราะฉะนั้น วันนี้โซฮานเข้าใจอะไรบ้าง ถามดูซิ?
โซฮาน: วันนี้เข้าใจ อย่างเช่น เรื่องเกี่ยวกับ อริยสัจจ์ทั้ง ๔ ก็เริ่มเข้าใจเรื่องนี้ครับ
ท่านอาจารย์: ลองบอกมาสักหนึ่งซิ
คุณสุคิน: ...
ท่านอาจารย์: คุณสุคินคะ ไม่ต้องเป็นอริยสัจจ์ก็ได้ เพียงแต่บอกมาสักหนึ่งว่า วันนี้เข้าใจอะไร?
โซฮาน: วันนี้เข้าใจเรื่องเ็น แล้วเราถูกถาม แล้วเราตอบ เราคิดว่าเราเข้าใจ แต่จริงๆ แล้วไม่เข้าใจเลย
ท่านอาจารย์: อันนั้นดิฉันไม่ได้ถามนะ ดิฉันถามว่า วันนี้ที่ฟังแล้วเข้าใจอะไร ช่วยบอกหน่อย?
โซฮาน: เริ่มเข้าใจคิดครับ
ท่านอาจารย์: คิด คืออะไร อีกที?
โซฮาน: เป็นสิ่งที่มีจริง เป็นธรรมที่เกิดครับ
ท่านอาจารย์: นั่นเป็นเรื่องเป็นชื่อ แต่คุณโซฮานบอกเข้าใจเห็น ก็บอกหน่อยซิว่า เห็นคืออะไร
โซฮาน: เข้าใจคิดครับ
ท่านอาจารย์: ขอโทษค่ะ เข้าใจคิดนะ เข้าใจคิดว่าอย่างไร บอกหน่อย?
คุณสุคิน: ท่านอาจารย์ตั้งต้นใหม่ ถามใหม่ครับ
ท่านอาจารย์: ถามว่า เท่าที่เขาฟังแล้ว เขาเข้าใจอะไรบ้าง?
คุณสุคิน: ผมก็ตั้งต้นใหม่ถามเขาอย่างนี้ว่า ที่ฟังมาวันนี้ หรือก่อนหน้านี้ทั้งหมดที่ฟังมา ถ้าจะถามว่า ที่ฟังมาทั้งหมดเข้าใจอะไร แกบอกว่า เข้าใจเห็นที่ไม่ใช่โซฮานที่เห็น มีจริงเป็นสิ่งที่มีจริง
ท่านอาจารย์: เห็นอย่างเดียวหรือ?
โซฮาน: เห็น มีได้ยิน มีที่ถามคำถาม มีที่เข้าใจ แล้วทุกอย่างที่เป็นอยู่ครับ
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น รู้เพียงเท่านี้ก็ยังคงเป็นโซฮาน เพราะฉะนั้น ที่จะให้เข้าใจจริงๆ ว่าไม่มีคุณโซฮาน ก็ต้องไม่มีภูเขา ต้องไม่มีแม่น้ำ ต้องไม่มีอะไร มีแต่สิ่งที่มีจริงซึ่งไม่เรียกว่าคุณโซฮาน ไม่เรียกว่าภูเขาก็มีจริง
การฟังอย่างนี้ จะทำให้เราเริ่มเข้าใจถูก ไม่รีบร้อนจำคำ แต่ว่า ไม่สามารถจะเริ่มเข้าใจว่า เรากำลังพูดถึงสิ่งที่มีจริงๆ ให้เขาเข้าใจขึ้น
กราบเท้าบูชาคุณท่านอาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์ ด้วยความเคารพยิ่งค่ะ
