หนทางเริ่มจากความเข้าใจพระธรรม

ท่านอาจารย์: คุณอาคิ่ล กับคุณอาช่ากำลังเห็น รู้จักเห็นหรือยัง? เดี๋ยวนี้กำลังเห็น มีเห็นแน่นอน และมีสิ่งที่ถูกเห็นด้วย รู้จักเห็นเดี๋ยวนี้ เพราะกำลังพูดถึงสิ่งที่มีเดี๋ยวนี้ เพื่อค่อยๆ เข้าใจความจริงของสิ่งที่กำลังมีเดี๋ยวนี้ คุณอาคิ่ล คุณอาช่า รู้จักเห็นหรือยัง ตอบเลย?

อาช่า: ไม่รู้จัก

ท่านอาจารย์: ทั้งๆ ที่กำลังเห็นใช่ไหม?

อาช่า: ทั้งๆ ที่กำลังเห็น ก็ไม่รู้ค่ะ

ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น จึงต้องฟัง ทุกคำ ที่เกี่ยวกับเรื่องเห็นให้เริ่มค่อยๆ เข้าใจความจริงที่เห็นลึกซึ้งมาก ถ้าไม่ได้ฟังตลอดชาติกี่ชาติที่เห็น ก็ไม่รู้ความจริงว่า เห็นคืออะไร? เห็นมีจริงไหม?

อาช่า: มีจริง

ท่านอาจารย์: อาจจะเบื่อที่ถามคำนี้บ่อยๆ เห็นมีจริงไหม ไม่ใช่เป็นเพียงคำถาม แต่ให้รู้ว่า เห็น เดี๋ยวนี้มีจริง จะได้รู้ว่ากำลังพูดถึงสิ่งที่มีจริงที่กำลังเห็น

เพราะฉะนั้น เห็นเดี๋ยวนี้เกิดขึ้นเห็นอะไร?

อาช่า: เห็น เห็นสิ่งที่เห็นอยู่

ท่านอาจารย์: ถามว่า เห็นเกิดขึ้นเห็นอะไร?

อาช่า: คำตอบคือ เห็นสิ่งที่เห็นเห็นอยู่

ท่านอาจารย์: ถูกต้อง ทีละน้อยๆ เพื่ออะไร เตือนให้รู้ว่าเดี๋ยวนี้กำลังเห็น ไม่ต้องไปสนใจอื่น กว่าจะเข้าใจเห็นได้ก็ต้องพูดถึงเห็นอีกนานมากกว่าจะค่อยๆ เริ่มสนใจ และค่อยๆ เข้าใจเห็น แต่ถ้าไม่พูดถึงเลย ไม่มีทาง มีแต่ชื่อทั้งหมด

อาช่า: ค่ะ

ท่านอาจารย์: อย่าลืมนะ เห็นมีอยู่ทุกโลก แต่ไม่รู้จักเห็นเลยไม่ว่าจะอยู่โลกไหน จนกว่าจะค่อยๆ ฟัง และกำลังเห็นเท่านั้น จึงจะเริ่มค่อยๆ รู้จักเห็นได้

เพราะฉะนั้น มีคำตอบเมื่อกี๊นี้ ว่า เห็นสิ่งที่ปรากฏให้เห็น เพราะฉะนั้น เห็นเกิดขึ้นเห็น หมายความว่าเป็นสภาพที่รู้ว่า มีสิ่งที่ปรากฏให้เห็น

อาช่า: ค่ะ

ท่านอาจารย์: ทุกคนตอบได้ว่า จริง แต่รู้จักสภาพที่เห็นไหมว่า เป็นสภาพรู้ที่เกิดขึ้นต้องเห็นเท่านั้น

คนที่ไปเฝ้าพระสัมมาสัมพุทธเจ้า พระองค์ตรัสเรื่องเห็นกับเขาเพราะรู้ว่า เขายังไม่รู้ว่าเห็นจริงๆ ชั่วขณะที่แสนสั้นเกิดขึ้นรู้ คือเห็น แล้วก็ดับ

เมื่อวานนี้มีเห็นมากมายใช่ไหม?

อาช่า: ใช่ค่ะ

ท่านอาจารย์: ทั้งวัน แล้วรู้จักเห็นไหม?

อาช่า: ไม่รู้จัก

ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น ก็เห็นอีกเหมือนเมื่อวานนี้อีก ขึ้นอยู่กับว่าจะเริ่มเข้าใจเห็นบ้างไหม ถ้าเราไม่พูดถึงเห็นวันนี้มีโอกาสที่จะไม่ลืมเห็นที่กำลังเห็น และเริ่มค่อยๆ คิดถึงเห็น และเข้าใจเห็นได้ไหม?

อาช่า: ไม่ได้

ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น ไม่พูดถึงเห็นดีไหม?

อาช่า: ควรฟังต่อไปควรฟังเรื่องเห็นต่อไป

ท่านอาจารย์: จนกว่าจะรู้จักเห็นตามความเป็นจริง นี่คือการศึกษาธรรมใช่ไหม?

อาช่า: ใช่ค่ะ

ท่านอาจารย์: ศึกษาตัวธรรม ไม่ใช่เรื่อง และชื่อของธรรม นี่เป็นการเข้าใจอริยสัจจธรรมที่ ๔ ใช่ไหม?

อาช่า: ค่ะ

ท่านอาจารย์: ถ้าไม่รู้อย่างนี้ ทุกคนจะไม่พูดถึงหนทางที่จะเข้าใจสิ่งที่กำลังปรากฏเลย เพราะคิดว่า นั่นไม่ใช่หนทางที่จะเริ่มเข้าใจจนกระทั่งประจักษ์แจ้งอริยสัจจ์ทั้ง ๔

เพราะฉะนั้น หนทางที่จะรู้ความจริงของเห็นลึกซึ้งใช่ไหม?

อาช่า: ค่ะ

ท่านอาจารย์: เพราะต้องเป็นความเข้าใจในสิ่งที่กำลังมีเดี๋ยวนี้เพิ่มขึ้นทีละเล็กทีละน้อย ไม่ใช่เข้าใจอย่างอื่น เริ่มรู้จักพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเพิ่มขึ้นไหมว่า หนทางลึกซึ้ง ธรรมลึกซึ้ง

กราบเท้าบูชาคุณท่านอาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์ ด้วยความเคารพยิ่งค่ะ

ท่านอาจารย์: จะฟังเรื่องเห็นต่อไปดีไหม?

อาช่า: ฟังต่อค่ะ

ท่านอาจารย์: เห็น เกิดขึ้นเองได้ไหม?

อาช่า: ไม่ได้

ท่านอาจารย์: อะไรเป็นปัจจัยให้เห็นเกิดขึ้น?

คุณสุคิน: คำตอบอาช่าทีแรกพูดถึงสี แต่ก็ต่อไปด้วยเรื่องปัจจัยต่างๆ เช่น อารัมมณปัจจัย อนันตรปัจจัย สมนันตรปัจจัย ...

ท่านอาจารย์: ถามเขาซิว่า ดิฉันถามอย่างนั้นหรือ?

คุณสุคิน: ผมก็เลยพูดต่อว่า เมื่อกี๊ถาม ก็คือว่านั่นเป็นปัจจัยต่างๆ ตอนที่เห็นเกิดแล้ว แต่ที่ท่านอาจารย์ถามก็คืออะไรเป็นเหตุให้เห็นเกิด ...

ท่านอาจารย์: ไม่ใช่เลย คุณสุคิน เราต้องการให้เขาคิดเอง เราไม่บอกเขา เขาลืมไปเขาได้แต่นึกถึงชื่อแล้วก็ตอบ แต่หนทางก็คือว่า คำถามของเราขณะนั้นจะเป็นปัจจัยให้เขาได้ไม่ลืม แล้วคิดแล้วตอบตรงคำถามที่ลึกลงไปทุกขณะ เดี๋ยวนี้กำลังเห็นเดี๋ยวนี้เอง ให้เขาเริ่มคิดถึงว่า ขณะนี้เห็นเกิดขึ้นเพราะต้องมีปัจจัย และปัจจัยที่ทำให้เห็นเกิดขึ้นคืออะไร ให้เขาเริ่มคิดเริ่มไตร่ตรอง ไม่ใช่บอกเขาหมดเลย ตอบให้ตรงคำถามนั่นคือเริ่มคิด

อาช่า: วิปากปัจจัย ...

ท่านอาจารย์: ตอบเป็นชื่ออีกแล้ว ถามอะไรก็ตอบชื่อมาหมดเลย ตอบให้ตรงคำถามซิ ถามว่า เห็นเดี๋ยวนี้ที่จะเกิดขึ้นได้อาศัยอะไรจึงเกิดขึ้นได้ ตอบให้ตรงไม่ได้ไปถามชื่ออะไรเลย

อาช่า: มี สี ค่ะ

ท่านอาจารย์: ทำไม สี เป็นปัจจัยให้เกิดเห็น?

อาช่า: ถ้ามีเห็นก็ต้องมีอารมณ์

ท่านอาจารย์: ก็ยังไม่ได้ลึกซึ้งอะไรเลย เหมือนเดิม แล้วก็มีชื่อต่างๆ

อาช่า: เริ่มเข้าใจความหมายของคำถามแล้ว ถ้าไม่มีสีกระทบตาก็ไม่มีเห็น

ท่านอาจารย์: ถามว่า เพราะอะไร สี จึงเป็นปัจจัยให้เห็นเกิด?

อาช่า: ไม่ทราบ

ท่านอาจารย์: เพราะว่า ธรรมลึกซึ้ง เพียงเรื่องเดียวคำเดียวเราสามารถที่จะลงไปถึงความลึกซึ้ง ให้เห็นความลึกซึ้งจนกระทั่งเป็นเหตุที่จะไม่ให้ติดข้อง หรือหวังว่า จะประจักษ์แจ้งความจริงโดยที่ไม่ได้เข้าใจความลึกซึ้งเลย เป็นไปไม่ได้

เพราะฉะนั้น ลองถามให้เขาคิดเอง ถ้าเขาตอบไม่ได้ เราจะได้ต่อไปได้ ถามว่า ทำไม สี จึงเป็นปัจจัยให้เห็นเกิดขึ้น?

อาช่า: เพราะเห็นที่เป็นผลของกรรม เห็นได้เฉพาะสี เป็นสิ่งที่เห็นเห็นได้

ท่านอาจารย์: ไม่ใช่คำตอบเลย ไม่ใช่ให้เขาไปคิดอะไๆ มากมาย แต่ให้คิดให้ตรงคำถาม ถามสั้นตอบสั้นแสดงว่าเขาคิดตรง ไม่ใช่ไปคิดเรื่องอื่นที่ไม่ใช่เป็นการตอบคำถาม เพราะฉะนั้้น ถามอีกครั้งหนึ่ง ให้คิดให้ตรงเฉพาะตรงนี้สั้นๆ ทำไมสีสันวรรณะที่กำลังปรากฏเดี๋ยวนี้เป็นปัจจัยให้จิตเห็นเกิด?

อาช่า: เพราะว่าสีกระทบตา

ท่านอาจารย์: เพราะว่าสีกระทบตา แล้วทำไมสีเป็นปัจจัยให้จิตเห็นเกิด?

อาช่า: เพราะเห็นก็ต้องเห็นแต่สี

ท่านอาจารย์: ทุกคนรู้อย่างนี้ใช่ไหม?

อาช่า: ทุกคนตอบได้ค่ะ

ท่านอาจารย์: ถ้าคิดให้ละเอียดก็จะเห็นความไม่ใช่เรา และเป็นสภาพธรรมที่ลึกซึ้งเกินกว่าที่ใครจะรู้ง่ายๆ ว่า เพราะว่าจิตเห็นเกิดขึ้นเห็นสี และสีทำให้จิตเห็นเกิดขึ้น แต่ความจริงสิ่งที่เราเรียกว่า สี นั้นเป็นเพียงสิ่งเดียวเท่านั้นทั้งหมดในสภาพธรรมทั้งโลกหรือที่ไหนทั้งหมดเป็นสิ่งเดียวที่สามารถกระทบจักขุปสาทได้

เห็นความอัศจรรย์ เห็นความลึกซึ้งไหม? สภาพธรรมมีมากมายหลายอย่างทั้งหมด ไม่ว่าจะเป็นกลิ่น ไม่ว่าจะเป็นรส เป็นแข็ง เป็นความคิด เป็นความจำ เป็นอะไรทั้งหมดที่มี ไม่สามารถกระทบกับจักขุปสาทรูปได้ นอกจากสิ่งเดียวเท่านั้นที่สามารถกระทบจักขุปสาท เพียงกระทบไม่ได้รู้อะไรเลยแต่เป็นรูปที่กระทบกันได้ จักขุปสาทกับสิ่งที่กำลังปรากฏทางตาเป็นปัจจัยที่อาศัยทำให้จิตเห็นเกิดขึ้นเดี๋ยวนี้ แล้วมีปัจจัยหลายปัจจัยที่เราจะค่อยๆ รู้ว่า ที่เราเรียนมาทั้งหมด อะไรเป็นปัจจัยชั่วหนึ่งขณะจิตที่เกิด น่าอัศจรรย์ไหมในความไม่มีเรา และไม่มีใครสามารถจะเปลี่ยนแปลงธรรมได้

นี่เป็นความน่าอัศจรรย์ เพียงเห็นชั่วหนึ่งขณะยังเกิดเองไม่ได้ ต้องมีปัจจัยจึงต้องมีสิ่งที่กระทบจักขุปสาทได้ เห็นจึงเกิดขึ้นเห็นเพียงหนึ่งขณะแล้วดับ เพราะฉะนั้น เห็นจะเกิดขึ้นเองไม่ได้เลยต้องมีปัจจัยหลายปัจจัย เพราะฉะนั้น สิ่งที่กระทบตาเป็นปัจจัยหนึ่งที่ทำให้เห็นเกิดขึ้น

ถ้าไม่มีปัจจัยอื่นเกิดขึ้น แม้เห็นหนึ่งขณะก็เกิดไม่ได้

กราบเท้าบูชาคุณท่านอาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์ ด้วยความเคารพยิ่งค่ะ

ท่านอาจารย์: เห็นเกิดดับทั้งวันทุกวันตั้งแต่เกิดจนตายก็ไม่รู้ความจริง เพราะฉะนั้น ความไม่รู้เหมือนความมืดสนิทของคนตาบอด ที่ไม่สามารถจะเข้าใจแม้หนึ่งขณะจิตที่เห็นก็เกิดเองไม่ได้ แต่มีปัจจัยทำให้เกิดต้องเกิด

จิตเป็นสภาพรู้เป็นธาตุรู้ เกิดขึ้นต้องรู้ เพราะฉะนั้น เมื่อเห็นเกิดขึ้นเพราะสิ่งที่กำลังปรากฏกระทบตา เห็นจึงเกิดขึ้นเห็นเฉพาะสิ่งที่กระทบตาเท่านั้นแล้วดับไป เพราะฉะนั้น สิ่งที่กระทบตาเป็นสิ่งที่ถูกจิตเห็น จึงใช้คำว่า อารัมมณะ หรืออารมณ์ในภาษาไทย จิตเห็นเห็นสิ่งที่ปรากฏ สิ่งที่ปรากฏเป็นอารมณ์ คือเป็นที่จิตเห็นเกิดขึ้นรู้

เพราะฉะนั้น แม้จิตหนึ่งขณะก็หลากหลายตามเหตุตามปัจจัย และสิ่งที่ถูกจิตรู้ ถ้าไม่มีสิ่งที่ถูกรู้จิตก็เกิดไม่ได้ เพราะฉะนั้น สิ่งที่ถูกรู้จึงเป็นปัจจัยหนึ่งที่ทำให้จิตเกิดขึ้นรู้สิ่งนั้น จึงใช้คำว่า อารัมมณปัจจัย เป็นปัจจัยโดยเป็นสิ่งที่จิตรู้ในขณะนั้น

จิตมีมากมาย เพราะฉะนั้น เราก็เริ่มเข้าใจจิตที่มีในชีวิตประจำวันก่อน จิตทุกประเภทเกิดขึ้นต้องรู้ สิ่งที่ถูกรู้เป็นปัจจัยหนึ่ง ชื่อว่าเป็นอารัมมณปัจจัย

เลือกให้จิตเกิดขึ้นรู้อารมณ์ได้ไหม? จิตเกิดขึ้นรู้อารมณ์นี้ไม่ให้จิตรู้อารมณ์นี้ได้ไหม ให้รู้อารมณ์อื่น? มีใครเลือกให้จิตรู้อารมณ์นั้นอารมณ์นี้ได้บ้าง?

เริ่มเข้าใจธรรมทุกอย่าง เป็นอนัตตา บังคับบัญชาไม่ได้ เมื่อมีปัจจัยเกิดขึ้นเป็นอย่างไรก็ต้องเป็นอย่างนั้น แล้วก็ดับไปไม่กลับมาอีกเลยในสังสารวัฏฏ์ กว่าจะละความเป็นเราด้วยความเป็นสิ่งหนึ่งสิ่งใดได้ ต้องเป็นความรู้ที่ละเอียดลึกซึ้ง และชัด จึงสามารถที่จะรู้จริง และละความไม่รู้ได้

มีแต่อารัมณณปัจจัยไม่มีธาตุรู้ไม่มีจิตได้ไหม?

อาช่า: ไม่ได้ค่ะ

ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น ไม่มีอารัมมณะ ไม่มีจิตได้ไหม? นี่เป็นเหตุที่อารัมมณะเป็นปัจจัยหนึ่ง เรียกว่าหรือชื่อว่า อารัมมณปัจจัย เพราะอารัมมณะเป็นปัจจัยหนึ่งที่ทำให้จิตเกิด

อารัมมณปัจจัยเป็นปัจจัยให้ฝนตกได้ไหม?

อาช่า: ไม่ได้

ท่านอาจารย์: ถูกต้อง ต้องไม่ลืมความหมายของอารัมมณะเป็นสิ่งที่จิตรู้ จึงเป็นปัจจัยหนึ่งเป็นอารัมมณะเท่านั้นสำหรับจิต สิ่งที่ไม่ใช่จิตจะมีอารัมมณะเป็นปัจจัยไม่ได้

มีอะไรบ้างไหมที่ไม่ใช่อารัมมณปัจจัย?

อาช่า: รูปที่จิตไม่รู้ ตอนนั้นรูปอื่นไม่ได้เป็นอารัมมณปัจจัย

ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น ต้องละเอียดมากเลยนะ เพราะเหตุว่า ถามถึงปัจจัยอื่นที่ไม่ใช่อารัมมณปัจจัยด้วย ว่า นอกจากอารัมมณปัจจัยแล้ว รูปเป็นปัจจัยได้ไหม?

อาช่า: นอกจากอารัมมณปัจจัย ยังมีอีกหลายปัจจัย

ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น คำถามอย่างนี้จะตอบว่าอย่างไร?

อาช่า: รูปที่เป็นอารมณ์ของจิตเป็นสหชาตปัจจัยด้วย ...

ท่านอาจารย์: อะไรคะ เรายังไม่ไปถึงไหนเลย เราแค่ให้มีความมั่นคงในเรื่องปัจจัยก่อน ก่อนที่จะพูดถึงชื่อ ถ้าพูดถึงชื่อแล้วไม่รู้ว่าชื่อนั้นหมายความว่าอะไรก็ไร้ประโยชน์ เพราะฉะนั้น คำถามกว้างมากสำหรับให้คนที่คิดกว้าง และละเอียด ถ้ายังไม่กว้างพอไม่ละเอียดพอก็ไม่สามารถจะตอบได้ เช่นคำถามว่า รูปเป็นอารัมมณปัจจัยแล้ว รูปเป็นปัจจัยอื่นด้วยหรือเปล่า เพราะปัจจัยมีหลายอย่างใช่ไหม?

คุณสุคิน: ท่านอาจารย์หมายถึงรูปที่กำลังเป็นอารัมมณปัจจัย หรือว่าอย่างไร?

ท่านอาจารย์: เราพูดถึงรูปเป็นอารัมมณปัจจัยเฉพาะของจิตใช่ไหม?

คุณสุคิน: ใช่ครับ

ท่านอาจารย์: รูปที่ไม่เป็นอารัมมณปัจจัยของจิตเป็นปัจจัยได้ไหม รูปที่ไม่เป็นอารัมมณปัจจัยของจิตเป็นปัจจัยได้ไหม?

อาช่า: นอกจากรูปที่เป็นอารมณ์ ก็มีรูปอื่นที่เกิดแล้วดับเกิดเพราะเหตุปัจจัยต่างๆ

ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น ต้องมั่นคงว่า สิ่งหนึ่งสิ่งใดที่เกิดจะเกิดเองไม่ได้เลย ไม่ว่าอะไรทั้งสิ้น ไม่ว่าจิต หรือเจตสิก หรือรูปก็ตาม จะเกิดขึ้นเองไม่ได้ สิ่งหนึ่งสิ่งใดที่เกิดไม่ว่าจะเป็นจิต เจตสิก หรือรูป ก็ต้องมีเหตุปัจจัยให้เกิดขึ้นทั้งนั้น

กราบเท้าบูชาคุณท่านอาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์ ด้วยความเคารพยิ่งค่ะ

ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น ถ้าเราสนใจไปจำชื่อเรียนชื่อ แต่ไม่รู้ความจริงว่า ขณะนี้ที่จะเกิดเพียงหนึ่งยังเกิดไม่ได้ ถ้าไม่มีปัจจัยที่ทำให้เกิด

เพราะฉะนั้นการที่จะไม่มีเรา สิ่งที่มีไม่ใช่เราได้ ต้องอาศัยความเข้าใจที่ละเอียดขึ้นมั่นคงขึ้น ไม่ใช่เพียงแต่จำเรื่องปัจจัย ก็คิดว่า ขณะนั้น ละความเป็นเรา

เพราะฉะนั้น เราพูดเรื่องอารัมมณปัจจัย ก็ต้องรู้ว่าหมายความว่าต้องมีธาตุรู้ สิ่งที่ถูกรู้ จึงเป็นอารัมมณปัจจัยได้

อาช่า: ค่ะ

ท่านอาจารย์: ไม่มีจิต มีรูปได้ไหม?

อาช่า: ถ้าไม่มีจิตรู้ แต่ก็มีรูปที่จิตไม่รู้ก็มีจริงก็มีอยู่

ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น ถามว่าไม่มีจิต มีรูปได้ไหม?

อาช่า: ถ้าไม่มีจิตมีรูปได้

ท่านอาจารย์: ไม่มีจิต ไม่มีอารมณ์ได้ไหม?

อาช่า: ถ้าไม่มีจิตก็ไม่มีอารมณ์

ท่านอาจารย์: แล้วมีรูปได้ไหม?

อาช่า: ได้

ท่านอาจารย์: ถูกต้อง นี่คือความต่างกันของธาตุรู้จิต เจตสิก กับรูปซึ่งไม่รู้อารมณ์

เพราะฉะนั้น เรื่องรูปไม่มีข้อสงสัยแล้ว เรื่องอารัมมณะไม่มีข้อสงสัยแล้ว ต่อไปนี้เราจะพูดเพื่อเข้าใจจิตเพิ่มขึ้น เฉพาะจิต (ไม่พูดถึงอารมณ์ พูดถึงจิต)

ถ้าไม่มีปัจจัย จิตเกิดได้ไหม?

อาช่า: ไม่ได้

ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น นอกจากอารมณ์ เราไม่พูดถึงแล้วนะ เราพูดถึงเฉพาะจิต เพราะฉะนั้น อะไรเป็นปัจจัยให้จิตเกิด?

อาช่า: เจตสิกที่เป็นธรรมที่เกิดพร้อมจิต ถ้าไม่มีเจตสิก จิตก็เกิดไม่ได้

ท่านอาจารย์: เจตสิกเกิดพร้อมจิตเกิดพร้อมเจตสิก อาศัยกันและกันหรือเปล่า?

อาช่า: จิต และเจตสิกอาศัยกันและกันค่ะ

ท่านอาจารย์: โดยปัจจัยอะไร?

อาช่า: สหชาตปัจจัย กับสัมปยุตตปัจจัย

ท่านอาจารย์: อาศัยกันและกันเป็นปัจจัยอะไร?

อาช่า: สหชาตปัจจัย

ท่านอาจารย์: สหชาตปัจจัย คืออะไร?

อาช่า: เกิดพร้อมกัน

ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น ถามว่า จิตอาศัยเจตสิก เจตสิกอาศัยจิตหรือเปล่า?

อาช่า: เข้าใจความหมาย แต่จำชื่อไม่ได้ แต่ไม่ใช่สหชาตปัจจัยต้องเป็นปัจจัยอื่น

ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น เราจะต้องรู้ ไม่ใช่จำชื่อ แต่ความที่จิตต้องอาศัยเจตสิก และเจตสิกก็ต้องอาศัยจิตเกิดพร้อมกันเป็นสหชาตปัจจัย สามารถที่จะเป็นธาตุรู้เกิดขึ้น แยกไม่ออก เพราะรู้สิ่งเดียวกัน ดับพร้อมกัน รู้อารมณ์เดียวกันด้วยก็เป็นสัมปยุตตปัจจัย แต่การที่ต่างอาศัยซึ่งกันและกันเป็นปัจจัยอีกหนึ่งซึ่งต่างจากนั้น คืออัญญมัญญปัจจัย

กราบเท้าบูชาคุณท่านอาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์ ด้วยความเคารพยิ่งค่ะ

ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น ตอนนี้เราทบทวน จิตเกิดขึ้นมีปัจจัยอะไรบ้าง?

อาช่า: มีอารัมมณปัจจัย สหชาตปัจจัย สัมปยุตตปัจจัย และอัญญมัญญปัจจัย

ท่านอาจารย์: นี่เพียงชั่วหนึ่งขณะจิต ถ้าขาดปัจจัยเหล่านี้ เกิดไม่ได้เลยที่จะเห็น เพราะฉะนั้น แสดงให้เห็นธรรมซึ่งเป็นอนัตตาชัดเจนว่า ไม่มีใครเลย แต่มีธรรมคือจิต เจตสิก รูป ซึ่งสิ่งหนึ่งสิ่งใดก็ตามที่เกิดต้องเกิดเมื่อมีปัจจัยเฉพาะที่จะทำให้สิ่งนั้นเกิดเป็นอย่างนั้น

เพราะฉะนั้น สิ่งที่กระทบตาได้เป็นปัจจัยที่ทำให้จิตเห็นเกิด ไม่เป็นปัจจัยให้จิตได้ยินเกิด

อาช่า: ค่ะ

ท่านอาจารย์: เริ่มเห็นปัจจัยซึ่งทำให้มีสภาพธรรมที่เกิดได้ปรากฏแล้วก็ดับไปเร็วสุดที่จะประมาณได้ เริ่มรู้ว่าธรรมลึกซึ้งแค่ไหนใช่ไหม แม้เกิดดับก็ไม่รู้?

อาช่า: ค่ะ

ท่านอาจารย์: มีอะไรเป็นเราไหม?

อาช่า: ไม่มี

ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น เริ่มเข้าใจความหมายที่ว่า มีพระสัมมาสัมพุทธเจ้า มีพระธรรม มีพระรัตนตรัยเป็นที่พึ่ง เพราะทำให้มีความเข้าใจที่ถูกต้อง ค่อยๆ ออกจากความมืดสนิท และเพราะมีแสงสว่างนำไป

หนทางเริ่มจากความเข้าใจพระธรรม รู้ว่า มีธรรมทุกขณะ แต่ไม่เคยคิดว่า เป็นธรรม จนกว่าจะฟังอีก เข้าใจอีก จึงรู้ว่า มีพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเป็นที่พึ่งสูงสุดทำให้รู้ความจริง

กราบเท้าบูชาคุณท่านอาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์ ด้วยความเคารพยิ่งค่ะ

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

กราบเท้าบูชาคุณท่านอาจารย์ ด้วยความเคารพยิ่ง

ยินดีในกุศลจิตครับ