พระโสดาบันคืออะไร

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

พระโสดาบันคืออะไร?

ข้อความในคัมภีรมโนรถปุรณี แสดงลักษณะของพระโสดาบัน
พระสุตตันตปิฎก อังคุตรนิกาย ติกนิบาต เล่ม ๑ ภาค ๓ - หน้า 457
ลักษณะพระโสดาบัน
บทว่า ธุวสีโล แปลว่า ผู้มีศีลประจำ. บทว่า ิตสีโล แปลว่า ผู้มีศีลมั่นคง. บทว่า โสตาปนฺโน ได้เเก่ ผู้เข้าถึงผลด้วยมรรคที่เรียกว่า โสตะ. บทว่า อวินิปาตธมฺโม ได้แก่ มีอันไม่ตกไปในอบาย ๔ เป็นสภาพ. บทว่า นิยโต ได้แก่ ผู้เที่ยงด้วยคุณธรรมเครื่องกำหนด คือ โสดาปัตติมรรค. บทว่า สมฺโพธิปรายโน ได้แก่ มีปัญญาเครื่องตรัสรู้พร้อม คือ มรรค ๓ เบื้องสูง ที่เป็นไปในเบื้องหน้า.

พระสุตตันตปิฎก อังคุตรนิกาย ติกนิบาต เล่ม ๑ ภาค ๓ - หน้า 462
พระโสดาบัน ๒๔ เป็นต้น
อนึ่ง นักศึกษาพึงดำรงอยู่ในฐานะนี้ แล้วกล่าวถึงพระโสดาบัน ๒๔ จำพวก พระสกทาคามี ๑๒ จำพวก พระอนาคามี ๔๘ จำพวก และพระอรหันต์ ๑๒ จำพวก. อธิบายว่า ในศาสนานี้ มีธุระ ๒ คือ สัทธาธุระ ๑ ปัญญาธุระ ๑ มีปฏิปทา ๔ มีทุกขาปฏิปทาทันธาภิญญา เป็นต้น.
ในสัทธาธุระ กับปัญญาธุระนั้น พระโสดาบันบุคคลท่านหนึ่ง ยึดมั่นด้วยสัทธาธุระจนได้บรรลุโสดาปัตติผล บังเกิดในภพหนึ่ง แล้วทำที่สุดทุกข์ได้ พระโสดาบันบุคคลท่านนี้ จัดเป็นเอกพีชีประเภทหนึ่ง พระโสดาบันบุคคลประเภทเอกพีชีนั้น มี ๔ ประเภทด้วยอำนาจปฏิปทา. พระโสดาบันบุคคลประเภทเอกพีชีผู้ยึดมั่นด้วยสัทธาธุระนี้เป็นฉันใด แม้ท่านที่ยึดมั่นด้วยปัญญาธุระก็เป็นฉันนั้น รวมเป็นว่า พระโสดาบันบุคคลประเภทเอกพีชีมี ๘ ประเภท. พระโสดาบันประเภท โกลํโกละ และพระโสดาบันประเภท สัตตักขัตตุปรมะ ก็เหมือนกัน คือ มีประเภทละ ๘ รวมเป็นว่า พระโสดาบันเหล่านี้มี ๒๔ ประเภท.

[สรุป]

พระโสดาบันคืออะไร?
พระโสดาบัน หมายถึง บุคคลที่รู้แจ้งอริยสัจธรรม ๔ จากข้อความในอรรถกถานี้ก็แสดงว่าเป็นสภาพนามธรรม คือ โสตาปัตติผลจิต (ซึ่งเกิดต่อจากโสตาปัตติมรรคจิต) ที่เป็นผลจากการดับความไม่ดี ได้แก่ ความเห็นผิด ดับข้อปฏิบัติที่ผิด และความสงสัยในพระรัตนตรัยแล้ว ไม่กลับมาอีกเลย เป็นผู้ที่ไม่ก้าวล่วงศีลที่เป็นเหตุนำไปสู่อบายภูมิอีกเลย และไม่ตกไปในอบายภูมิอีก เป็นผู้ที่จะตรัสรู้สกทาคามีมรรค อนาคามีมรรค และอรหัตมรรคในเบื้องหน้า และข้อความในคัมภีร์อรรถกถายังจำแนกพระโสดาบันอีก ๒๔ ประเภท ตามจำนวนชาติที่เกิดอีก ๓ กลุ่ม ตามธุระ ๒ และตามปฏิปทา ๔ ได้แก่
- พระโสดาบันเอกพีชี (เอกวีชี หมายถึง ผู้มีพืชครั้งเดียว) คือ พระโสดาบันที่จะเกิดในภพหนึ่งและทำที่สุดแห่งทุกข์ได้ (ก็คือบรรลุพระอรหันต์ในชาติถัดไป) มี ๘ ประเภท ได้แก่
ที่อาศัยสัทธาธุระ ๔ พวก
>> ทุกขาปฏิปทาทันธาภิญญา ปฏิบัติลำบาก รู้ได้ช้า เพราะราคะ โทสะ โมหะกล้า และอินทรีย์ ๕ ได้แก่ สัทธา วิริยะ สติ สมาธิ ปัญญา มีกำลังอ่อน จึงรู้ธรรมได้ยาก
>> ทุกฺขาปฏิปทา ขิปปาภิญฺญา ปฏิบัติลำบาก แต่รู้ได้เร็ว เพราะราคะ โทสะ โมหะกล้า อินทรีย์ ๕ กล้า
>> สุขา ปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา ปฏิบัติสะดวก แต่รู้ได้ช้า เพราะราคะ โทสะ โมหะอ่อน อินทรีย์ ๕ อ่อน
>> สุขา ปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา ปฏิบัติสะดวก ทั้งรู้ได้เร็ว เพราะราคะ โทสะ โมหะอ่อน อินทรีย์ ๕ กล้า
ที่อาศัยปัญญาธุระ ๔ พวก ตามนัยปฏิปทา ๔ เช่นเดียวกัน
- พระโสดาบันโกลังโกละ (โกลํโกโล หมายถึง ไปจากตระกูลสู่ตระกูล) คือ พระโสดาบันที่ต้องเกิดอีกตั้งแต่ ๒ ชาติ ถึง ๖ ชาติ จึงดับกิเลสจนหมดสิ้นเป็นพระอรหันต์ได้ มี ๘ ประเภทตามนัยข้างต้นเช่นกัน
- พระโสดาบันสัตตักขัตตุปรมะ (หมายถึง มี ๗ ชาติเป็นอย่างยิ่ง) คือ พระโสดาบันที่ต้องเกิดอีกตั้งแต่ ๗ ชาติ จึงดับกิเลสได้ มี ๘ ประเภทตามนัยข้างต้นเช่นกัน

ขอกราบอนุโมทนา