อริยสัจจ์
1. หัวใจของพระพุทธศาสนาคืออะไร
2. อริยสัจจ์ ๔ หมายความว่าอย่างไร
3. เจริญอริยสัจจ์ ๔ อย่างไร
๑. หัวใจของพระพุทธศาสนา คือ หลักคำสอนของพระพุทธองค์ทั้งหมด โดยย่อมีหนึ่งคือความไม่ประมาท หรือโดยนัยของ ศีล สมาธิ ปัญญา อีกนัยหนึ่ง คือ คำสอนทั้งหมดสอนเรื่องความจริง ได้แก่ อริยสัจจธรรม ๔ ประการ
๒. อริยสัจจ์หมายถึงความจริงอันประเสริฐ ความจริงของพระอริยะ ฯลฯ โปรดอ่านในอรรถกถาโดยตรง
๓. อริยสัจจ์ที่หนึ่งเจริญโดยการรอบรู้ อริสัจจ์ที่สองเจริญด้วยการละ อริสัจจ์ที่สามเจริญโดยการทำให้แจ้ง อริสัจจ์ที่สี่เจริญโดยการอบรม
พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ เล่ม ๒ ภาค ๑- หน้าที่ 295
เพราะพระอริยะมีพระพุทธเจ้าเป็นต้น ย่อมแทงตลอดสัจจะเหล่านั้นฉะนั้น สัจจะเหล่านั้น จึงตรัสเรียกว่า อริยสัจจะ เหมือนอย่างพระดำรัสที่ตรัสไว้ว่า จตฺตาริมานิ ภิกฺขเว อริสจฺจานิ กตมานิ ฯ เป ฯ อิมานิโข ภิกฺขเว จตฺตาริ อริสจฺจานิ อริยา อิมานิ ปฏิวิชฺฌนฺติตสฺมายดี อริยสจฺจานีติ วุจฺจนฺติ ๑
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย อริยสัจ ๔ ประการนี้ ๔ ประการเป็นไฉน คือ ทุกขอริยสัจ ... ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทาอริยสัจ
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย อริยสัจ ๔ ประการเหล่านี้แล พระอริยะทั้งหลายย่อมแทงตลอดอริยสัจเหล่านี้ เพราะฉะนั้น เราจึงเรียกว่า อริยสัจดังนี้.
อีกอย่างหนึ่ง ที่ชื่อว่า อริยสัจ เพราะอรรถว่า เป็นสัจจะของพระอริยะ ดังนี้บ้าง เหมือนอย่างที่ตรัสไว้ว่า สเทวเก ภิกฺขเว โลเก ฯ เป ฯ สเทวมนุสฺสาย ตถาคโต อริโย ตสฺมา อริยสจฺจานีติ วุจฺจนฺติ
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ตถาคตเป็นอริยะในโลกพร้อมทั้งเทวโลกมารโลก พรหมโลก ในหมู่สัตว์พร้อมทั้งสมณพราหมณ์เทวดาและมนุษย์ เพราะฉะนั้น จึงเรียกว่า สัจจะของพระอริยะ ๒.
อีกอย่างหนึ่ง ชื่อว่า อริยสัจ เพราะความที่อริยสัจเหล่านั้นอันพระอริยะตรัสรู้แล้วบ้าง เพราะความสำเร็จโดยความเป็นอริยะบ้างเหมือนอย่างที่ตรัสว่า อิ เมสํ โข ภิกฺขเว จตุนฺนํ อริยสจฺจานํยถาภูตํ อภิสมฺพุทฺธตฺตา ตถาคโต อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ อริโยติวุจฺจติ
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ตถาคตเป็นอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าชาวโลกเรียกว่า อริยะ เพราะตรัสรู้อริยสัจ ๔ เหล่านี้แลตามความจริง.
อีกอย่างหนึ่งแล ชื่อว่า อริยสัจ เพราะอรรถว่า เป็นสัจจะอันประเสริฐ คำว่า อริยะ นี้มีอธิบายว่า เป็นของแท้ เป็นของไม่ผิด ไม่เป็นของคลาดเคลื่อน เหมือนอย่างที่ตรัสไว้ว่า อิมานิ โข ภิกฺขเวจตฺตาริ อริสจฺจานิ ตถานิ อวิตถานิ อนญฺญกานิ ตสฺมา อริยสจฺจานีติ วุจฺจนฺติ
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย อริยสัจ ๔ เหล่านี้แล เป็นของแท้ไม่แปรผัน ไม่เป็นอย่างอื่น เพราะฉะนั้น จึงเรียกว่า อริยสัจ (สัจจะอันประเสริฐ) ดังนี้
