จำเป็นต้องฝึกสมาธิก่อนหรือไม่ จึงปฏิบัติวิปัสสนา

ก่อนการตรัสรู้ของพระผู้มีพระภาค ก็มีผู้ที่อบรมเจริญความสงบของจิตถึงขั้นอรูปฌานขั้นสูงสุดคือ เนวสัญญานาสัญญายตนฌาน แต่ไม่ใช่หนทางดับกิเลสไม่ใช่หนทางดับทุกข์การอบรมเจริญสมถภาวนา จึงเป็นการเจริญกุศลจิต ซึ่งสงบจากอกุศล จนจิตสงบมั่นคงเป็นสมาธิขั้นต่างๆ เมื่อพระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงตรัสรู้แล้ว จึงทรงแสดงพระธรรมเพื่ออนุเคราะห์บุคคลอื่นให้อบรมเจริญปัญญาจนสามารถรู้แจ้งอริยสัจจธรรมดับกิเลสได้

การอบรมเจริญวิปัสสนา เป็นการอบรมเจริญปัญญาที่ดับกิเลส ฉะนั้น ผู้ที่อบรมเจริญวิปัสสนา ทั้งในสมัยที่พระผู้มีพระภาคยังไม่ปรินิพพาน ตลอดมาจนถึงสมัยนี้และทุกสมัย จึงไม่จำเป็นต้องอบรมเจริญสมถภาวนาถึงขั้นของฌานจิต เมื่อศึกษาโดยละเอียดจะเห็นได้ว่า การอบรมเจริญวิปัสสนานั้นเป็นการอบรมเจริญปัญญา ที่สามารถรู้ชัดประจักษ์แจ้งลักษณะของสภาพธรรมที่กำลังปรากฏในขณะนี้ คือขณะที่กำลังเห็น กำลังได้ยิน กำลังคิดนึก กำลังเป็นสุขเป็นทุกข์ในขณะนี้นั่นเอง

ฉะนั้น ที่ถามว่า การปฏิบัติวิปัสสนาจำเป็นจะต้องฝึกสมาธิก่อนหรือไม่ ถ้าศึกษาในมหาสติปัฎฐานสูตร จะเห็นว่าไม่มีความจำเป็นต้องฝึกสมาธิก่อน เพราะเหตุว่า การเห็นก็เป็นสภาพธรรมที่มีจริง ไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่บุคคล ไม่ใช่ตัวตน เป็นอนัตตา สติจะต้องระลึกจนกว่าจะรู้ชัดว่า ขณะเห็นนี้ก็เป็นสภาพธรรมที่เป็นอนัตตา สติจะต้องระลึกจนกว่าจะรู้ชัดว่า ขณะที่กำลังคิดนึก ก็ไม่ใช่ตัวตน เป็นจิตที่กำลังคิดเรื่องราวต่างๆ จิตแต่ละขณะแต่ละประเภทเกิดขึ้นแล้วก็ดับไป เป็นอนิจจัง ทุกขัง อนัตตา สติจะต้องระลึกรู้จนกว่าปัญญาจะประจักษ์แจ้ง