จะสังเกตได้อย่างไรว่าเป็นสมาธิ

ถาม สมาธิในขณะนั่งภาวนากับสมาธิในขณะเดินจงกลม แตกต่างกันอย่างไร และจะสังเกตได้อย่างไรว่าเป็นสมาธิ

ตอบ ที่จริงแล้ว สมาธิเป็นสภาพที่ตั้งมั่นคงที่อารมณ์หนึ่งอารมณ์ใดหรือสิ่งหนึ่งสิ่งใดเท่านั้นเอง ได้แก่ เอกัคคตาเจตสิกซึ่งเกิดกับจิต และเกิดกับจิตทุกๆ ขณะด้วย แม้แต่ในขณะนี้ก็มีเอกัคคตาเจตสิกเกิดพร้อมจิต ดับพร้อมจิต แต่ว่าเวลาปรากฏ ลักษณะอาการของสมาธิ หมายความว่า จิตขณะนั้นรู้อารมณ์เดียวนานๆ จนปรากฏลักษณะที่ตั้งมั่นที่อารมณ์นั้น เช่น คนที่กำลังตั้งใจทำสิ่งหนึ่งสิ่งใด ตั้งใจอย่างมาก ที่จะไม่ให้ผิด ขณะนั้นจะเห็นลักษณะอาการของสมาธิได้

ฉะนั้น สมาธิมีทั้งเป็นมิจฉาสมาธิและสัมมาสมาธิ ถ้าไม่มีปัญญาร่วมด้วยขณะใด ขณะนั้นเป็นมิจฉาสมาธิทั้งหมด เช่น ขณะที่กำลังอ่านหนังสือพิมพ์ ขณะนั้น ก็มีสมาธิอ่านรู้เรื่องแล้วก็เข้าใจเรื่อง พิจารณาเรื่องที่กำลังอ่านด้วย แต่ว่าขณะนั้นไม่มีปัญญา ฉะนั้น ขณะนั้นก็เป็นมิจฉาสมาธิ

ที่กล่าวว่าสมาธิในขณะที่เดิน ต่างกับสมาธิในขณะที่นั่งอย่างไร สมาธิแล้วไม่ต่าง ไม่ว่าจะนั่ง จะนอน จะยืน จะเดิน สภาพที่ตั้งมั่นอยู่ที่สิ่งหนึ่งสิ่งใด ก็ยังคงตั้งมั่นอยู่ที่สิ่งนั้น ขณะที่เดินเป็นสมาธิก็ได้ ขณะที่นั่งเป็นสมาธิก็ได้ ขณะที่นอนเป็นสมาธิก็ได้ ขณะที่ยืนเป็นสมาธิก็ได้ แต่สมาธิไม่ใช่ปัญญา ฉะนั้น ถ้าใครกำลังตั้งอกตั้งใจทำอะไรอย่างจดจ่อ ขณะนั้นก็รู้ว่าลักษณะอาการของสมาธิปรากฏ ไม่ว่าจะนั่ง จะนอน จะยืน จะเดินก็ตาม