ขอทราบความหมายของ ผัสสะ และ จะดับผัสสะได้อย่างไร

การกระทบ กิริยาที่กระทบ อาการที่ถูกต้อง ความถูกต้อง ในสมัยนั้นอันใด นี้ชื่อว่า ผัสสะ ๑ มีในสมัยนั้น ผัสสะ มีการกระทบอารมณ์เป็นลักษณะ ผุสนลักขโณ มีการประสานอารมณ์เป็นกิจ สังฆัฏฏนรโส มีการประชุมวัตถุ อารมณ์และจิตเป็นอาการปรากฏ สังคติปัจจุปัฏฐานัง มีสฬายตนะเป็นเหตุใกล้ให้เกิด สฬายตนปทัฏฐาโน จริงอยู่ผัสสะนี้ แม้มิใช่รูปธรรมแต่ก็เป็นไปโดยอาการการถูกต้องอารมณ์ เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่า มีการ กระทบอารมณ์เป็นลักษณะ ผัสสะนี้ แม้ไม่ติดกับอะไรสักอย่างหนึ่ง แต่ก็ประสานจิตกับอารมณ์เหมือนรูปกับจักษุและเสียงกับโสต

เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่า มีการประสานเป็นกิจรส อีกอย่างหนึ่งพึงทราบว่า มีการประสานเป็นสัมปัตติรส เพราะการเกิดประสานวัตถุกับอารมณ์ สมดังคำอรรถกถากล่าวไว้ว่า ผัสสะที่เป็นไปในภูมิ ๔ ชื่อว่า มีการกระทบอารมณ์เป็นลักษณะ ไม่มีก็หามิได้ แต่ผัสสะที่เป็นไปทางปัญจทวารเท่านั้น มีการประสานเป็นรส

จริงอยู่ คำว่า มีการกระทบอารมณ์เป็นลักษณะก็ดี มีการประสานเป็นรสก็ดี เป็นชื่อของผัสสะที่เป็นไปทางปัญจทวาร คำว่า มีการกระทบอารมณ์เป็นลักษณะ เป็นชื่อของผัสสะที่เป็นไปทางมโนทวาร แต่คำว่า มีการประสานเป็นรส หาได้เป็นชื่อของผัสสะที่เป็นไปทางมโนทวารไม่

ครั้นท่านกล่าวคำนี้แล้ว ได้นำสูตรนี้มาว่า ดูก่อนมหาบพิตร แพะสองตัวชนกัน พึงเห็นจักษุเหมือนแพะตัวหนึ่ง พึงเห็นรูปเหมือนแพะตัวที่สอง พึงเห็นผัสสะเหมือนการชนกันของแพะทั้งสองนั้น ผัสสะ มีการกระทบอารมณ์เป็นลักษณะ และมีการประสานเป็นรส ด้วยอาการอย่างนี้

อนึ่ง ดูก่อนมหาบพิตร เหมือนฝ่ามือทั้งสองประสานกันคือ พึงเห็นจักษุเหมือนฝ่ามือข้างหนึ่ง พึงเห็นรูปเหมือนฝ่ามือข้างที่สอง พึงเห็นผัสสะ เหมือนการประสานกันของฝ่ามือทั้งสองนั้น ผัสสะมีการกระทบอารมณ์เป็นลักษณะ แต่มีการประสานเป็นรสด้วย ประการฉะนี้ ความพิสดารมีเพียงเท่านี้

อนึ่ง ในปฏิจจสมุฏบาท อธิบายปัจจัยให้เกิดผัสสะว่า มีสฬายตนะเป็นปัจจัยจึงเกิดผัสสะ ดังนั้น ถ้าหากจะดับผัสสะ ต้องดับสฬายตนะก่อน สฬายตนะจะดับเพราะนามรูปดับ นามรูปดับเพราะวิญญาณดับ วิญญาณดับเพราะสังขารดับ สังขารดับเพราะอวิชชาดับ การดับต้องเป็นไปตามลำดับขั้น

ฉะนั้น คำอธิบายจากหลักฐาน ต่างชี้ให้เห็นว่าผู้ที่จะดับผัสสะได้ก็ คือ พระอรหันต์ที่ท่านดับขันธ์ปรินิพพานแล้ว เบี้องต้นสำหรับผู้อบรมปัญญา ไม่ใช่ไปดับผัสสะ แต่เป็นการอบรมรู้ผัสสะตามความเป็นจริง