นิสัย และอนุสัย ต่างกันอย่างไร

นิสัย เป็นสิ่งที่ได้กระทำจนกระทั่งชิน แต่ อนุสัย คือกิเลสอย่างละเอียดนั้น ละเอียดยิ่งกว่านิสัย เพราะเหตุว่า นิสัยนั้นอาศัยการฝึกอบรมเป็นเวลานานพอสมควร ก็เป็นนิสัยนั้นๆ ได้ แต่ว่า อนุสัย นั้นเป็นกิเลสที่สืบนอนเนื่องอยู่ในจิตนับชาติไม่ถ้วน เช่น ในขณะใดที่เห็น ก็ไม่รู้สภาพธรรมในขณะนั้นตามความเป็นจริง ก็เป็นอวิชชานุสัยไม่รู้ทุกๆ ขณะ ไม่รู้ไปเรื่อยๆ สะสมไปเป็นอนุสัยอย่างหนึ่ง เพราะฉะนั้น อนุสัยจะลึกและ ละเอียด ยิ่งกว่านิสัยมากสักเท่าไร

ถ้าไม่เจริญสติ อบรมปัญญาให้เป็นนิสัย ไม่ว่ากำลังเห็น กำลังได้ยิน ก็อบรมนิสัยใหม่แทนที่จะหลงลืมสติ ก็ระลึกได้ว่าที่กำลังเห็นนี้ เป็นสภาพรู้ทางตา ถ้าอบรมเจริญปัญญาบ่อยๆ ก็มีนิสัยใหม่ที่ละคลายอนุสัย จนกว่าจะดับหมดสิ้นไปเป็นประเภทๆ ได้