โคตรภูจิต

โคตรภูจิต

โคตฺร (เผ่าพันธ์ วงศ์ สกุล) + ภู (ครอบงำ ข้าม) + จิตฺต (จิต)

จิตที่กำลังจำข้ามโคตร หมายถึง มหากุศลจิตญานสัมปยุตต์ ๔ ดวง ดวงใดดวงหนึ่ง ซึ่งทำกิจชวนะในอัปปนาวิถีที่เป็นอาทิกัมมิกฌาน หรือฌานสมาบัติวิถี เป็นชวนะขณะที่ ๔ ที่เกิดก่อนฌานจิต หรือถ้าเป็นมรรควิถีก็เกิดก่อนมรรคจิต เป็นไปตามวิถีจิตดังนี้ คือ

อาทิกัมมิกฌานวิถี (ฌานวิถีครั้งแรก) ภ น ท มโน บริกรรม อุปจาร อนุโลม โคตรภู ฌาน

โลกียอัปปนาวิถี (ฌานสมาบัติวิถี) ภ น ท มโน บริ อุป อนุ โคตรภู --> กระแสนฌาน --> ภ

โลกุตรอัปปนาวิถี (มรรควิถี) ภ น ท มโน บริ อุป อนุ โคตรภู มรรค ผล ผล ภ
ภ = ภวังค์ น = ภวังคจลนะ ท = ภวังคุปปัจเฉทะ เป็นมหาวิบากจิตญานสัมปยุตต์ ๔ ดวงหรือมหัคคตวิบาก ๙ ดวง ดวงใดดวงหนึ่ง มโน = มโนทวารวัชชนจิต เป็นอเหตุกกิริยามโนวิญญาณธาตุ บริกรรม อุปจาร อนุโลม โคตรภู เป็นมหากุศลจิตญาณสัมปยุตต์ ๔ ดวง ดวงใดดวงหนึ่ง

โคตรภูจิตยังเป็นกามจิต เป็นกามภูมิอยู่ แต่เมื่อโคตรภูจิตดับไป จึงเป็นบาทหรือเป็นอาวัชชนะให้ฌานจิตซึ่งเป็นรูปภูมิหรืออรูปภูมิ หรือมรรคจิตซึ่งเป็นโลกุตตรภูมิเกิดขึ้น เป็นการข้ามโคตรจากกาม สู่ความเป็นรูปหรืออรูปหรือโลกุตระ ในมรรควิถีโคตรภูเป็นจิตที่ข้ามโคตรจากโคตรปุถุชน ... สู่โคตรของพระอริยะ