โคตรภูญาน

โคตรภูญาน

โคตฺร (เผ่าพันธ์ วงศ์ สกุล) + ภู (ครอบงำ ข้าม) + ญาน (ความรู้)

ญานคือความรู้ที่ทำให้ข้ามโคตร หมายถึง ปัญญาที่เกิดมหากุศลจิตญานสัมปยุตต์ที่เป็นโคตรภูจิต มีพระนิพพานเป็นอารมณ์ แต่ไม่ได้ยังทำกิจประหารกิเลสเป็นสมุจเฉท เพราะยังเป็นโลกียปัญญาอยู่ ต่อเมื่อโคตรภูญานดับไป มรรคญานซึ่งเกิดพร้อมกับมรรคจิต จึงจะละอนุสัยกิเลสตามลำดับขั้น

โคตรภูญาน เป็นวิปัสสนาญานขั้นที่ ๑๓ เกิดในมรรควิถี เกิดในจิตขณะเดียว คือ โคตรภูจิตที่จัดเป็นวิปัสสนาญาน เพราะเป็นปัญญาที่ออกจากสังขารนิมิตได้ คือ มีพระนิพพานซึ่งเป็นอนิมิตเป็นอารมณ์ แต่ยังไม่ได้ออกจากกิเลส จึงเป็นการออกโดยฝ่ายเดียว เรียกว่า เอกโตวุฎฐานะ เป็นญานที่ครอบงำโคตรปุถุชน เพื่อที่จะก้าวขึ้นสู่โคตรอริยะ