ปกิณณกเจตสิก

ปกิณณกเจตสิก

ปกิณฺณก (เรี่ยราย คละกัน เบ็ดเตล็ด) + เจตสิก (สภาพที่เกิดกับจิต)

เจตสิกที่เรี่ยรายทั่วไป หมายถึง เจตสิก ๖ ดวง ซึ่งเกิดได้กับจิตทั้ง ๔ ชาติ แต่ไม่ได้เกิดกับจิตทุกดวง ได้แก่

๑. วิตก

๒. วิจาร

๓. อธิโมกข์

๔. วิริยะ

๕. ปีติ

๖. ฉันทะ

วิตกเจตสิก เป็นสภาพที่ตรึกหรือจรดในอารมณ์ เกิดกับจิตได้ ๕๕ ดวง เว้นทวิปัญจวิญญาณ ๑๐ ดวง รูปฌานที่ ๒, ๓, ๔, ๕ ทั้ง ๓ ชาติรวม ๑๒ ดวง และอรูปฌานจิตทั้ง ๑๒ ดวง

วิจารเจตสิก เป็นสภาพที่ตรองหรือเคล้าเคลียในอารมณ์ เกิดกับจิตได้ ๕๘ ดวง (โดยพิสดาร ๖๖ ดวง) เว้นทวิปัญจวิญญาณ ๑๐ ดวง รูปฌานที่ ๓, ๔, ๕ ทั้ง ๓ ชาติ รวม ๙ ดวง และอรูปณานจิตทั้ง ๑๒ ดวง

อธิโมกขเจตสิก เป็นสภาพที่ปักใจในอารมณ์ เกิดกับจิตได้ ๗๘ ดวง เว้นทวิปัญจวิญญาณ ๑๐ ดวงและโมหมูลจิตวิจิกิจฉาสัมปยุตต์ ๑ ดวง

วิริยเจตสิก เป็นสภาพที่พากเพียรไม่ท้อถอยในอารมณ์ เกิดกับจิตได้ ๗๓ ดวง เว้นทวิปัญจวิญญาณ ๑๐ ดวง มโนธาตุ ๓ ดวง และสันตีรณจิตทั้ง ๓ ดวง

ปีติเจตสิก เป็นสภาพที่ปลาบปลื้ม เอิบอิ่มในอารมณ์ เกิดกับจิตได้ ๓๕ ดวง (โดยพิสดาร ๕๑ ดวง) เว้นจิตที่ไม่เกิดร่วมกับโสมนัสเวทนาทั้งหมด (ในฌานที่ ๔ มีโสมนัสเวทนา แต่ไม่มีปีติ เพราะเห็นโทษ ของปีติว่าเป็นสภาพที่หยาบ)

ฉันทเจตสิก เป็นสภาพที่ใคร่ที่จะกระทำ หรือพอใจในอารมณ์ เกิดกับจิตได้ ๖๙ ดวง เว้น อเหตุกจิต ๑๘ ดวง และโมหมูลจิต ๒ ดวง