ปัจจนิกธรรม

ปัจจนิกธรรม

ปฏิ = ปจฺจ (ปัจจยุบบัน) + อนีก (ปฏิปักษ์ ข้าศึก) + ธมฺม (ธรรม)

ธรรมที่เป็นปฏิปักษ์ หรือเป็นข้าศึกต่อปัจจยุบบัน หมายถึง ธรรมที่ไม่ได้เกิดจากปัจจัยนั้นๆ คือไม่สามารถเป็นผลของปัจจัยนั้นๆ ได้ เช่นในภูมิที่มีขันธ์ ๕ จิตทุกดวงต้องอาศัยวัตถุรูปเป็นที่เกิด วัตถุรูป ๖ รูป จึงเป็นวัตถุปุเรชาตปัจจัย คือเป็นปัจจัยโดยเป็นที่เกิดและเกิดก่อน ส่วนจิต ๘๕ ดวง (เว้นอรูปวิบาก ๔ ดวง เพราะเกิดในภูมิที่มีขันธ์ ๔ แน่นอน) และเจตสิกที่เกิดร่วมด้วยเป็นปัจจยุบบัน อรูปวิบาก ๔ ดวง และรูป ๒๘ ไม่ได้อาศัยวัตถุรูป ๖ เป็นปัจจัยให้เกิด จึงเป็นปัจจนิกธรรม