ปัจจเวกขณญาณ

ปัจจเวกขณญาณ

ปฏิ (เฉพาะ) + วิ (แจ้ง) + อิกฺขณ (เห็น) + ญาณ (ความรู้)

ญาณ คือ ความรู้ที่เห็นแจ้งเฉพาะ ปัญญาที่พิจารณา หมายถึง วิปัสสนาญาณที่ ๑๖ เป็นวิปัสสนาญาณสุดท้ายซึ่งเป็นโลกิยะ เกิดขึ้นหลังจากมรรคจิต ผลจิตในมัคควิถีดับไปแล้ว ภวังคจิตเกิดคั่น แล้วปัจจเวกขณญาณ ซึ่งเป็นปัญญาที่เกิดกับมหากุศลจิตญาณสัมปยุตต์ หรือมหากิริยาจิตญาณสัมปยุตต์ทำกิจชวนะทางมโนทวาร เกิดขึ้นพิจารณามรรคจิตหนึ่งวาระ ผลจิตหนึ่งวาระ นิพพานหนึ่งวาระ กิเลสที่ละแล้วหนึ่งวาระ กิเลสที่เหลืออยู่หนึ่งวาระ พระอริยบุคคลเบื้องต้น ๓ จะมีปัจจเวกขณญาณท่านละ ๕ วาระ ส่วนพระอรหันต์จะมีปัจจเวกขณญาณเพียง ๔ วาระ เพราะไม่มีกิเลสที่เหลืออยู่ให้พิจารณา รวมพระอริยบุคคล ๔ มีปัจจเวกขณญาณทั้งหมด ๑๙ วาระ