มโนทวาร

มโนทวาร

มโน (ใจ) + ทฺวาร (ทาง)

ทางรู้อารมณ์คือใจ ทางใจ หมายถึง ภวังคุปัจเฉทะ ซึ่งเป็นภวังคจิตดวงสุดท้ายก่อนวิถีจิตทางมโนทวารจะเกิดขึ้น วิถีจิตทางปัญจทวารมีปสาทรูป ๕ เป็นทางรู้อารมณ์ เพราะถ้าปสาทรูปเหล่านั้นไม่รับกระทบอารมณ์ วิถีจิตก็เกิดขึ้นรู้อารมณ์นั้นไม่ได้ แต่วิถีจิตทางมโนทวารมีนามธรรม คือภวังคุปัจเฉทะเป็นทางรู้อารมณ์ เพราะอารมณ์ที่จะปรากฏทางมโนทวาร ไม่ต้องกระทบกับปสาทรูป ไม่ต้องอาศัยปสาทรูปใดๆ แต่อาศัยภวังคุปัจเฉทะที่ตัดกระแสภวังค์ จึงทำให้วิถีจิตเกิดขึ้นรู้อารมณ์นั้นได้ ภวังคุปัจเฉทะจึงเป็นมโนทวาร

วิบากจิตที่ทำหน้าที่เป็นมโนทวารได้มี ๑๙ ดวง คือ

อุเบกขาสันตีรณจิต ๒

มหาวิบากจิต ๘

มหัคคตวิบากจิต ๙

วิบากจิตทั้ง ๑๙ ดวงนี้ สามารถทำปฏิสนธิกิจ ภวังคกิจ และจุติกิจได้ แต่จะเป็นมโนทวารเมื่อทำกิจภวังคุปัจเฉทะทางใจเท่านั้น