มโนวิญญาณ

มโนวิญญาณ

มโน (ใจ) + วิญฺญาณ (สภาพที่รู้แจ้งอารมณ์ จิต)

สภาพที่รู้แจ้งอารมณ์ทางใจ จิตซึ่งเกิดที่ใจ (หทยวัตถุ) หมายถึง จิต ๗๙ ดวงยกเว้นทวิปัญจวิญญาณ ๑๐ ดวง เพราะจิต ๗๙ ดวง นั้นรู้อารมณ์ทางใจได้ด้วย (เว้นบางดวงที่รู้อารมณ์ทางใจไม่ได้ เช่น มโนธาตุ ๓ มหัคคตวิบากจิต ๙) และเกิดที่หทยวัตถุเป็นส่วนมาก (เว้นอรูปวิบากจิต ๔ ดวง ที่ไม่ต้องอาศัยวัตถุใดๆ เป็นที่เกิด) จิต ๘๙ ดวง จำแนกเป็น๖ หมวดตามวัตถุ ๖ คือ ...

๑. จักขุวิญญาณ ๒ ดวง เกิดที่จักขุวัตถุ

๒. โสตวิญญาณ ๒ ดวง เกิดที่โสตวัตถุ

๓. ฆานวิญญาณ ๒ ดวง เกิดที่ฆานวัตถุ

๔. ชิวหาวิญญาณ ๒ ดวง เกิดที่ชิวหาวัตถุ

๕. กายวิญญาณ ๒ ดวง เกิดที่กายวัตถุ

๖. มโนวิญญาณ ๗๙ ดวง เกิดที่หทยวัตถุ (สงเคราะห์อรูปวิบาก ๔ ดวง เป็นมโนวิญญาณด้วย เพราะไม่ได้เกิดที่วัตถุ ๕)