รูปาวจรกิริยาจิต

รูปาวจรกิริยาจิต

รูป (รูป) + อวจร (ท่องเที่ยวไป) + กิริยาจิตฺต (จิตสักว่าทำกิจ)

กิริยาจิตที่ท่องเที่ยวไปในรูปภูมิเป็นส่วนมาก หมายถึง รูปฌานกิริยาจิตซึ่งเป็นจิตของพระอรหันต์ ในขณะที่เข้ารูปฌานสมาบัติ รูปาวจรกิริยาจิต เป็นจิตที่เกิดขึ้นสักว่าทำกิจการงานและรู้อารมณ์ที่เป็นรูปกรรมฐานเท่านั้น ไม่เป็นเหตุให้เกิดวิบากจิตและไม่ใช่ผลของกุศลจิต มี ๕ ดวง คือ ...

๑. รูปฌานกิริยาจิตดวงที่ ๑ มีองค์ฌาน ๕ คือ วิตก วิจาร ปีติ สุข และเอกัคคตา

๒. รูปฌานกิริยาจิตดวงที่ ๒ มีองค์ฌาน ๔ คือ วิจาร ปีติ สุข และเอกัคคตา

๓. รูปฌานกิริยาจิตดวงที่ ๓ มีองค์ฌาน ๓ คือ ปีติ สุข เอกัคคตา

๔. รูปฌานกิริยาจิตดวงที่ ๔ มีองค์ฌาน ๒ คือ สุข และเอกัคคตา

๕. รูปฌานกิริยาจิตดวงที่ ๕ มีองค์ฌาน ๒ คือ อุเบกขา และเอกัคคตา

รูปวจรกิริยาจิต ๕ ดวง เกิดได้ใน ๒๒ ภูมิ คือ มนุสสภูมิ ๑ เทวภูมิ ๖ รูปพรหมภูมิ ๑๕ (ไม่เกิดในอบายภูมิ ๔ เพราะในอบายภูมิไม่มีพระอรหันต์ ไม่เกิดในอสัญญสัตตาพรหม เพราะเป็นภูมิที่ไม่มีจิต ไม่เกิดในอรูปพรหมภูมิ ๔ เพราะหน่วยในรูปทั้งปวง รวมทั้งรูปกรรมฐาน ซึ่งยังใกล้ต่ออารมณ์มีเป็นกามด้วย)