ความแตกต่าง ระหว่าง เจตสิก ที่เกี่ยวข้องกับ ความคิด

ในภาษาไทยเวลาพูดอันเป็นที่เข้าใจกันใช้คำว่า ความคิดนึกเป็นจิตคิดทางมโนทวารแต่พอกล่าวแยกอย่างละเอียดโดยนัยปรมัตถธรรม จิตเป็นเพียงสภาพรู้ เป็นใหญ่เป็นประธานในการรู้แจ้งอารมณ์เท่านั้น กิจอื่นๆ เป็นกิจของเจตสิก แต่เนื่องจากจิตเป็นประธานกิจทั้งหมด เราจึงใช้คำว่าจิตนำหน้า เช่น ขณะโกรธ โลภ หลง เมตตากรุณา เป็นต้น ก็ว่าจิตโกรธ จิตโลภ จิตเมตตา เป็นต้น ความจริง โกรธ โลภ หลงและเมตตาเป็นต้น ไม่ใช่จิต ลักษณะที่ตรึกหรือจรดในอารมณ์ เป็นลักษณะของวิตก

เจตสิกที่เกิดร่วมกับจิตและเจตสิกหลายประเภท เช่น ขณะมีเมตตา ขณะนั้นมีเจตสิกที่เกิดร่วมกับจิตอย่างน้อย ๓๒ ประเภท มี ศรัทธา สติ หิริ โอตตัปปะ อโทสะ เป็นต้น

การศึกษาพระะรรมถ้าใช้ตัวอย่างที่เคยคิดเหมารวมเป็นเรื่องราวยาวๆ จะไม่สามารถเข้าใจในความจริงได้ แต่ถ้าแยกเป็นแต่ละขณะจิต จะทำให้เข้าในความจริงได้ คือตามหลักธรรมพระพุทธองค์แสดงความจริงว่า สังขารธรรมเกิดขึ้นเพราะเหตุและปัจจัยจิตแต่ละขณะเกิดเพราะมีปัจจัย รูปแต่ละขณะเกิดเพราะมีปัจจัย ไม่มีคน ไม่มีสัตว์ไม่มีเจ้าของ ไม่มีเรา ไม่มีแอร์ จึงไม่มีการสร้าง แต่ลักษณะเย็นมีจริง ลักษณะร้อนมีจริง จิตเจตสิกที่คิดมีจริง เกิดเพราะมีปัจจัย ไม่มีเรา คือ ต้องแยกเป็นแต่ละขณะจิต