วิปปยุตตจิต

วิ (ไม่ ,ปราศจาก) + ป (ทั่ว) + ยุตฺต (ประกอบ) + จิตฺต (จิต)

จิตที่ไม่ประกอบทั่ว หมายถึง จิตที่ไม่มีเจตสิกที่สัมปยุตต์เหล่านั้นเกิดร่วมด้วยมี ๒ ประเภท คือ

๑. ทิฏฐิคตวิปปยุตต์ คือ โลภมูลจิต ๔ ดวง ที่ไม่มีทิฏฐิเจตสิกเกิดร่วมด้วย

๒. ญานวิปปยุตต์ คือ กามาวจรโสภณจิต ๑๒ ดวง ที่ไม่มีปัญญาเจตสิกเกิด ร่วมด้วย

ในคัมภีร์อภิธัมมัตถสังคหะแสดงว่า อเหตุกจิต ๑๘ ดวง ไม่เป็นทั้งสัมปยุตตจิตและวิปปยุตตจิตแต่คัมภีร์รุ่นหลังจากนั้นสงเคราะห์เป็นวิปปยุตตจิต เพราะไม่มีเจตสิกที่เป็นสัมปยุตต์เกิดร่วมด้วย