ธาตุ ...อะไร ...อย่างไร
หลายสัปดาห์มานี้ การสนทนาธรรมมักเกี่ยวข้องด้วยเรื่องธาตุ กับเรื่องทุกอย่างเป็นธรรมะ ทุกอย่างเป็นธาตุ ฟังเหมือนเข้าใจ แต่พอฟังอีกก็คล้ายจะไม่เข้าใจ แล้ววนๆ มา เข้าใจอีก เพื่อความเข้าใจที่ชัดเจนขึ้น ขออนุญาตรบกวนถามอาจารย์วิทยากรดังนี้ค่ะ
ธาตุ คืออะไร และ มีกี่ประเภท
ธาตุเลว เหตุใดจึงเรียกว่าธาตุเลว
ธาตุปานกลาง อย่างไรจึงเรียกว่าธาตุปานกลาง
ธาตุประณีต เหตุเท่าไรจึงเรียกได้ว่าธาตุประณีต
รบกวนขอตัวอย่างด้วยค่ะ
ขอบพระคุณและขออนุโมทนาในกุศลจิตค่ะ
พระธรรมที่พระพุทธองค์แสดงไว้มีหลากหลายนัย การจำแนกธรรมเป็นหมวด ๓ คือ อย่างเลว อย่างกลางและประณีต ก็มีอยู่ อนึ่ง คำว่า ธาตุและธรรมะ ก็มีความหมาย เหมือนกัน คือเป็นสิ่งที่มีจริงทรงไว้ซึ่งลักษณะของตน มีรากศัพท์เดียวกัน ดังนั้นบางแห่งใช้คำว่า ธาตุ ๓ ประเภท บางแห่งใช้คำว่า ธรรม ๓ ประเภท ดังข้อความที่ยกมา
๑๔. หีนติกะ
หีนา ธมฺมา ธรรมทรามมชฺฌิมา ธมฺมาธรรมปานกลางปณีตา ธมฺมา ธรรมประณีต บทว่า หีนา ได้แก่ ลามก คืออกุศลธรรม ธรรมทั้งหลายมีในท่ามกลางแห่งธรรมอันลามกและประณีตมีอยู่ เพราะเหตุนั้น ธรรมเหล่านั้นจึงชื่อว่า มัชฌิมา คือธรรมที่เป็นไปในภูมิ ๓ นอกจากหีนะและปณีตธรรม โลกุตระ ชื่อว่าธรรมอันประณีต เพราะอรรถว่าสูงสุดและอรรถว่าชุ่มชื่นยิ่ง ไม่เร่าร้อน.
พระอภิธรรมปิฎก ธรรมสังคณี เล่ม ๑ ภาค ๒ - หน้าที่ ๓๔๖
ธรรมทรามเป็นไฉน อกุศลมูล ๓ คือโลภะ โทสะ โมหะ กิเลสที่ตั้งอยู่ฐานเดียวกันกับโลภะ โทสะ โมหะนั้น เวทนาขันธ์ ฯลฯ วิญญาณขันธ์อันสัมปยุตด้วยโลภะโทสะ โมหะนั้น กายกรรม วจีกรรม มโนกรรม อันมีโลภะ โทสะ โมหะนั้นเป็นสมุฏฐาน สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่าธรรมทราม ธรรมปานกลาง เป็นไฉน? กุศลธรรมและอัพยากตธรรม ประเภทที่ยังมีอาสวะที่เป็นกามาวจร รูปาวจร อรูปาวจร คือรูปขันธ์ ฯลฯ วิญญาณขันธ์ สภาวธรรมเหล่านี้ ชื่อว่าธรรมปานกลาง ธรรมประณีต เป็นไฉน มรรคและผลของมรรคที่เป็นโลกุตระ และอสังขตธาตุ สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมประณีต.
