กิริยาจิต - จิตที่สักว่ากระทำกิจ

กิริยาจิต

กิริยา (สักว่ากระทำ) + จิตฺต (จิต)

จิตที่สักว่ากระทำกิจ หมายถึง จิตที่ไม่ใช่กุศล ไม่ใช่อกุศล ไม่ใช่วิบากจิต ไม่ใช่จิตชาติที่เป็นเหตุ และไม่ใช่จิตชาติที่เป็นผล เป็นกิริยาชาติ คือ เกิดขึ้นสักแต่ว่าทำกิจการงานให้สำเร็จเท่านั้น กิริยาจิตมี ๒๐ ดวง ผู้ที่ไม่ใช่พระอรหันต์มีกิริยาจิตเพียง ๒ ดวง ซึ่งเป็นอเหตุกกิริยาจิตเท่านั้น คือ ปัญจทวารวัชชนจิตทำกิจรำพึง (รู้) อารมณ์ทางปัญจทวาร และมโนทวารวัชชนจิตทำกิจรำพึงถึง (รู้) อารมณ์ทางมโนทวาร หรือทำโวฏฐัพพนกิจทางปัญจทวาร ส่วนกิริยาจิตนอกนั้น ล้วนเป็นของพระอรหันต์ทั้งสิ้น พระอรหันต์จึงมีกิริยาจิตได้ถึง ๒๐ ดวง (แล้วแต่ว่าจะได้รูปฌานและอรูปฌานหรือไม่)